Δημοσίευμα Welt: Συμφιλίωση με τη Ρωσία; Το τέλος της realpolitik

Η σκέψη της ρεαλιστικής πολιτικής έχει διαμορφώσει την πολιτική της Δύσης έναντι της Ρωσίας εδώ και δεκαετίες. Πρόκειται για την ιδέα ότι μπορεί κανείς να διαπραγματευτεί με τον Πούτιν. Σήμερα είναι σαφές ότι αυτή η πορεία βασίστηκε σε διάφορα λάθη στη σκέψη, σχολιάζει η Welt. Αυτό πρέπει να έχει συνέπειες για το πώς θα αντιμετωπίσουμε τη Μόσχα μετά τον πόλεμο.

Ο Χένρι Κίσινγκερ είναι κάτι σαν τον πρόεδρο της σχολής της ρεαλιστικής πολιτικής στη διεθνή πολιτική. Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους συμβούλους εθνικής ασφάλειας στην ιστορία των ΗΠΑ και, υπό τον πρόεδρο Ρίτσαρντ Νίξον, ο αρχιτέκτονας της πολιτικής προσέγγισης με την Κίνα.

Όπως όλοι οι ρεαλιστές πολιτικοί, η τάξη και η σταθερότητα ήταν πάντα ο σημαντικότερος στόχος της εξωτερικής πολιτικής σκέψης του Κίσινγκερ. Κατά συνέπεια, υποστήριζε πάντα μια πολιτική εξισορρόπησης των συμφερόντων τόσο έναντι της Κίνας όσο και έναντι της Σοβιετικής Ένωσης και αργότερα της Ρωσίας. Ως εκ τούτου, ο Κίσινγκερ ήταν επίσης έτοιμος να παραχωρήσει στη Μόσχα μια ζώνη επιρροής στην Ανατολική Ευρώπη και ήταν πάντα αντίθετος στην ένταξη της Ουκρανίας ή της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ.

Ο Κίσινγκερ έχει πλέον αναθεωρήσει αυτή τη θέση, η οποία αποτελεί σχεδόν κοσμοϊστορική καμπή για τη σχολή της ρεαλιστικής πολιτικής. "Πριν από αυτόν τον πόλεμο, ήμουν αντίθετος με την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, διότι φοβόμουν ότι θα πυροδοτούσε την ίδια διαδικασία που είδαμε τώρα", δήλωσε ο Κίσινγκερ σε μια συνομιλία μέσω βίντεο με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός. "Τώρα που η διαδικασία έχει φτάσει σε αυτό το επίπεδο, η ιδέα μιας ουδέτερης Ουκρανίας υπό αυτές τις συνθήκες δεν έχει πλέον νόημα".

Η σκέψη της ρεαλιστικής πολιτικής χαρακτηρίζει την πολιτική της Δύσης έναντι της Ρωσίας εδώ και δεκαετίες. Και αυτό που ο Κίσινγκερ παραδέχτηκε τώρα σχετικά ωμά είναι ότι η προηγούμενη πολιτική προσέγγιση έναντι της Μόσχας απέτυχε παταγωδώς και πρέπει να αναθεωρηθεί.

Το θέμα εδώ δεν είναι να αναβιώσουμε την παλιά αντίθεση μεταξύ ρεαλιστικής πολιτικής και αξιακής εξωτερικής πολιτικής. Στην πραγματικότητα, η προσέγγιση της ρεαλιστικής πολιτικής έχει αποτύχει σύμφωνα με τα ίδια της τα πρότυπα. Επειδή οι πυλώνες στους οποίους στηρίχθηκε αποδείχθηκαν κούφιοι.

Στην κοσμοθεωρία της realpolitik, τα εθνικά συμφέροντα αποτελούν τη βασική σταθερά της διεθνούς πολιτικής, η οποία δομείται από ανισορροπίες ισχύος που επιδιώκουν την ισορροπία. Και προκειμένου να διατηρηθεί η τάξη και να αποφευχθούν καταστροφικά γεγονότα όπως οι παγκόσμιοι πόλεμοι, είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί μια ισορροπία συμφερόντων μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, αν χρειαστεί και με την παραβίαση των συμφερόντων των μικρότερων χωρών.

Ακριβώς για μια τέτοια διευθέτηση με τη Ρωσία αγωνίζεται η Δύση τις τελευταίες δεκαετίες. Σε αντίθεση με ό,τι θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε τα προπαγανδιστικά ψέματα του Κρεμλίνου, η Δύση δεν εγκαθίδρυσε μια δικτατορική ειρήνη μετά την (πολιτική) νίκη κατά της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά προσπάθησε να συμπεριλάβει τη Ρωσία σε μια ευρωπαϊκή ειρηνευτική τάξη και να λάβει υπόψη τα συμφέροντά της.

Έτσι, η Δύση επέτρεψε στα νέα μέλη του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη να γίνουν μόνο σύμμαχοι δεύτερης κατηγορίας με μειωμένη ασφάλεια, παραχωρώντας στην Πράξη ΝΑΤΟ-Ρωσίας ότι δεν θα σταθμεύουν μόνιμα πολεμικά στρατεύματα του ΝΑΤΟ στην ανατολική πλευρά του ΝΑΤΟ (μια συμφωνία που θα ίσχυε ακόμη, αν η Μόσχα δεν την είχε παραβιάσει κατάφωρα).

Το γεγονός ότι χώρες όπως η Ουκρανία και η Γεωργία κρατήθηκαν ουσιαστικά σε απόσταση και στην ουδέτερη ζώνη από τη Δύση ήταν επίσης μια τέτοια παραχώρηση προς τη Μόσχα. Μια πολιτική την οποία η πραγματική πολιτικός και θαυμάστρια του Κίσινγκερ Άνγκελα Μέρκελ, για παράδειγμα, υποστήριζε σθεναρά επί χρόνια, αλλά η οποία τελικά δεν σήμαινε τίποτα άλλο από το να εκθέσει αυτές τις χώρες στον μόνιμο κίνδυνο της ρωσικής εισβολής.

Τα συμφέροντα είναι θέμα ορισμού

Το βασικό λάθος της δυτικής ρεαλιστικής πολιτικής ήταν να εμμένει στην ιδέα ότι η Μόσχα ενδιαφερόταν επίσης για μια ισορροπία συμφερόντων. Πόσες φορές την τελευταία ενάμιση δεκαετία ακούσαμε τη σχεδόν επικαλούμενη φράση ότι αυτό ή εκείνο δεν θα μπορούσε να είναι προς το συμφέρον της Ρωσίας - για να συνειδητοποιήσουμε ότι η Μόσχα προφανώς ορίζει τα συμφέροντά της διαφορετικά από ό,τι εμείς.

Ένας από τους λόγους γι' αυτό είναι ότι η realpolitik είναι πασίγνωστα κακή στο να αναγνωρίζει ότι όχι μόνο τα ορθολογικά καθορισμένα εθνικά συμφέροντα αλλά και οι πολιτισμικές ιδιομορφίες και νοοτροπίες επηρεάζουν τις αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής.

Στη Δύση, για παράδειγμα, ποτέ δεν αναγνωρίστηκε πραγματικά ότι η ελίτ του Κρεμλίνου δεν σκέφτεται με όρους εξισορρόπησης συμφερόντων, αλλά αντιλαμβάνεται την εξωτερική πολιτική ως ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. Σύμφωνα με το σύνθημα: ό,τι βλάπτει τη Δύση είναι καλό για εμάς. Εξίσου λίγο έχουν λάβει σοβαρά υπόψη τους οι πολιτικοί της ρεαλιστικής πολιτικής στη Δύση το γεγονός ότι το καθεστώς Πούτιν κυκλοφορεί εδώ και χρόνια αναθεωρητικές εικόνες της ιστορίας και τροφοδοτεί τη νοσταλγία για το παλιό μεγαλείο της σοβιετικής αυτοκρατορίας, η οποία προετοίμασε ιδεολογικά τον νέο ρωσικό αποικιοκρατικό πόλεμο για την υποδούλωση της Ουκρανίας.

Μια λογική αντίδραση στη νεοϊμπεριαλιστική στροφή της Μόσχας θα έπρεπε να είναι ο εξοπλισμός της Ουκρανίας και η αύξηση της αποτρεπτικής της ισχύος. Αντ' αυτού, η Δύση συνέχισε να βασίζεται στον κατευνασμό για να μην ερεθίσει τη ρωσική αρκούδα, η οποία ήταν ήδη έτοιμη να επιτεθεί.

Όπως υποδηλώνει και το όνομά τους, οι ρεαλιστές πολιτικοί ισχυρίζονται ότι δεν είναι αφελείς, αλλά ότι βλέπουν τον κόσμο με ψυχρή ορθολογικότητα. Τώρα, ωστόσο, γίνεται φανερό πόσο σοβαρά αυτή η σχολή σκέψης έχει υπερεκτιμήσει την πολιτική, οικονομική και στρατιωτική ισχύ της Ρωσίας.

Πριν από τον πόλεμο, πολλοί πίστευαν ότι η Ρωσία διέθετε τον δεύτερο ισχυρότερο στρατό στον κόσμο μετά τις ΗΠΑ και ότι θα ήταν ένας τρομερός αντίπαλος σε έναν συμβατικό πόλεμο ακόμη και χωρίς πυρηνικά όπλα. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν, σύμφωνα με την αφήγηση, είχε εκσυγχρονίσει ριζικά τον ρωσικό στρατό μετά τον πόλεμο στη Γεωργία το 2008. Επιπλέον, η Μόσχα έχει παρουσιάσει τα τελευταία χρόνια μια σειρά νέων κατηγοριών όπλων με εντυπωσιακές δυνατότητες.

Αυτή η εικόνα έχει καταρρεύσει εντελώς ως αποτέλεσμα του πολέμου στην Ουκρανία. Δεν αρκεί να μετράμε απλώς τον αριθμό των στρατιωτών και των οπλικών συστημάτων στα χαρτιά για να προσδιορίσουμε την πραγματική ισχύ ενός στρατού. Εκ των υστέρων, η ιδέα ότι ο στρατός της Ρωσίας θα μπορούσε να είναι μια νησίδα επαγγελματισμού σε ένα βαθιά διεφθαρμένο σύστημα που βασίζεται στο ψέμα, όπου η αφοσίωση στον ηγέτη είναι πιο σημαντική από την ικανότητα, φαίνεται αρκετά παράλογη.

Business as usual

Ήταν κυρίως ο φόβος για τη δύναμη της Ρωσίας που επανειλημμένα ώθησε τη Δύση να αναζητήσει μια ισορροπία. Αυτό οδήγησε σε μια γρήγορη επιστροφή στις συνήθεις διαδικασίες μετά τον πόλεμο της Μόσχας κατά της Γεωργίας ή τον πρώτο πόλεμο κατά της Ουκρανίας το 2014, αντί να βάλει τη ρωσική επιθετικότητα πιο ξεκάθαρα στη θέση της.

Η συνεχής προθυμία του Κρεμλίνου να επικοινωνεί με τη Μόσχα παρά την επιθετική εξωτερική πολιτική του οδήγησε σε μια υπερβολική εικόνα της δικής του δύναμης - σε συνδυασμό με αλαζονεία απέναντι σε μια Δύση που είχε υποτίθεται γίνει αδύναμη και ασπόνδυλη. Και δημιούργησε κίνητρα για τη Μόσχα να ξεκινήσει όλο και νέες και πιο τολμηρές περιπέτειες με την προσδοκία ότι και αυτή τη φορά θα τη γλίτωνε και δεν θα πλήρωνε κανένα πραγματικό τίμημα.

"Είναι πολύ πιο ασφαλές να σε φοβούνται παρά να σε αγαπούν", ήξερε ήδη ο εξέχων πολιτικός στοχαστής της Αναγέννησης, ο Νικολό Μακιαβέλι. Το βασικό λάθος της Δύσης απέναντι στη Ρωσία τα τελευταία χρόνια δεν ήταν ότι δεν έκανε αρκετές προσφορές στη Μόσχα, αλλά ότι δεν ενέπνευσε αρκετό δέος στις ελίτ του Κρεμλίνου απέναντι στη δύναμη της Δύσης, η οποία υπερτερεί κατά πολύ της Ρωσίας σε όλες τις κατηγορίες ισχύος.

Και η realpolitik των τελευταίων δεκαετιών έπαιξε αποφασιστικό ρόλο σε αυτό, επειδή η εμμονή της στη συμφιλίωση συμφερόντων και στη διευκόλυνση ερμηνεύτηκε ως αδυναμία στη Μόσχα.

Επομένως, είναι απαραίτητο να αλλάξουν ριζικά οι παράμετροι της δυτικής πολιτικής έναντι της Ρωσίας μετά τον πόλεμο. Πάνω απ' όλα, δεν μπορεί να υπάρξει επιστροφή στο status quo ante. Αυτό περιλαμβάνει, όπως ζητά τώρα ο Κίσινγκερ, την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Η Ρωσία έχει καταχραστεί την ουδέτερη ζώνη που η Δύση παραχώρησε στη Μόσχα για νεοαποικιακές πολιτικές αρπαγής γης. Με τον γενοκτονικό επιθετικό πόλεμο της, η ιδέα μιας ρωσικής ζώνης επιρροής πρέπει επίσης να τερματιστεί. Ιδιαίτερα από τη στιγμή που κανείς δεν πρέπει να φοβάται πλέον αυτή τη Ρωσία, της οποίας ο στρατός αποδεκατίστηκε από την πολύ μικρότερη Ουκρανία με τρόπο από τον οποίο πιθανότατα δεν θα ανακάμψει για περισσότερο από μια δεκαετία.

Η Ρωσία προσπάθησε να επαναπροσδιορίσει τον χάρτη της Ανατολικής Ευρώπης με αυτόν τον πόλεμο. Η εμφανής πλέον αδυναμία της Μόσχας θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί από τη Δύση, από την πλευρά της, για να αναδιατάξει τη γεωπολιτική στην Ανατολική Ευρώπη με τρόπο που να καθιστά αδύνατες περαιτέρω ρωσικές περιπέτειες.