ΕΕ: Γιατί οι Ευρωπαίοι πιστεύουν ότι έχουν ανάγκη την Τουρκία

Οι σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και των επιμέρους σημαντικών ευρωπαϊκών χωρών, με την Τουρκία είναι ένα θέμα που μας απασχολεί διαρκώς. Όταν οι σχέσεις αυτές βρίσκονται σε καλό κλίμα ή αναζητούν πεδία συνεργασίας, πολλοί στην Ελλάδα συνηθίζουμε να αναφερόμαστε στους Ευρωπαίους εταίρους μας με όρους «προδοσίας» ή εν πάση περιπτώσει να τους κατηγορούμε για έλλειψη αλληλεγγύης. 

Κατά πόσο είναι ακριβής αυτή η πρόσληψη των πραγμάτων και ποιοι είναι οι λόγοι που σταθερά ωθούν τις ευρωπαϊκές δυνάμεις να καλλιεργούν τις σχέσεις τους με την Τουρκία; Θα βοηθήσει να εξετάσουμε με νηφαλιότητα κάποια βασικά δεδομένα.

Το μέγεθος -και η θέση- μετράει

Η Τουρκία είναι μια χώρα, άρα και μια αγορά, αρκετών δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων. Ταυτόχρονα είναι στρατηγικά τοποθετημένη στον μυχό της βαλκανικής χερσονήσου και στη νοτιοδυτική απόληξη της Ευρασίας, «ακουμπώντας» στην Κεντρική Ασία, τη Μέση Ανατολή και τον Καύκασο, ενώ βρέχεται σε μεγάλο μήκος ακτών από τη Μαύρη Θάλασσα, την Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο. Παράλληλα ασκεί ιστορική, θρησκευτική και πολιτισμική επιρροή σε δύο ευρέα σύνολα λαών, στον μουσουλμανικό κόσμο και στους τουρκογενείς λαούς.

Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά της προσδίδουν περίπου μοναδική διάσταση στη διεθνή σκηνή, με αποτέλεσμα να αποτελεί αφ’ εαυτής παράγοντα ενδιαφέροντος για όλες τις μεγάλες και μεσαίες δυνάμεις του κόσμου, εξόχως για οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για τις εξελίξεις στην Ευρασία και τη Μέση Ανατολή. Συνεπώς, δεν τίθεται στην ουσία -ή δεν θα έπρεπε να τίθεται- το ερώτημα «γιατί όλοι θέλουν να μιλούν και να συνεργάζονται με την Τουρκία;» Είναι αυταπόδεικτο γιατί.

Κάνοντας ένα βήμα παρακάτω, πρέπει να πούμε ότι τις τελευταίες δεκαετίες η Τουρκία έχει καταφέρει να δημιουργήσει μια αποδοτική δευτερογενή παραγωγική βάση, παράλληλα με τις επιδόσεις της στον πρωτογενή τομέα και στις υπηρεσίες, κυρίως στον τουρισμό. Μια από τις πιο επιτυχημένες δε διαστάσεις της μεταποιητικής και κατασκευαστικής βιομηχανίας της Τουρκίας αφορά την παραγωγή αμυντικού υλικού σχεδόν κάθε είδους. Αυτό είναι ένα στοίχημα που η Ελλάδα έχασε νωρίς, ενώ η Τουρκία το κέρδισε και μάλιστα εμφατικά.

Διατηρεί δε η ίδια μαζικές και ισχυρές ένοπλες δυνάμεις σε ξηρά, θάλασσα και αέρα, οι οποίες ασφαλώς υποστηρίζονται ιδιαίτερα από τις παραγωγικές δυνατότητες της χώρας. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι τις ένοπλες δυνάμεις της η Τουρκία δεν διστάζει καθόλου να τις χρησιμοποιεί επιχειρησιακά με κάθε τρόπο, είτε για την επιβολή της εθνικής της πολιτικής (βλέπε ιρακινό Κουρδιστάν και Συρία) είτε για την εξυπηρέτηση των συμμαχιών της, τόσο των διατλαντικών (ΝΑΤΟ) όσο και των διμερών (πχ Λιβύη). Αυτός ο παράγοντας δημιουργεί και εμπεδώνει κουλτούρα μαχητικής ετοιμότητας και δυνατότητας ένοπλης παρέμβασης.

Όλοι οι παραπάνω παράγοντες κάνουν την Τουρκία συνεργάτη χρήσιμο, αν όχι και επίζηλο και αυτό πρέπει να το έχουμε καλά στο μυαλό μας. Αυτή δε η διάσταση της Τουρκίας στη διεθνή πολιτική είναι σαφέστατα άσχετη με τις διμερείς σχέσεις της με την Ελλάδα, την Κύπρο, το Ισραήλ, κλπ. Δηλαδή, όσοι παίκτες του διεθνούς συστήματος -όλοι τους- επιδιώκουν την φιλία και συνεργασία της Τουρκίας κινούνται σε αυτή την κατεύθυνση πρωτογενώς και όχι βάσει της κατάστασης των σχέσεων της Τουρκίας με τρίτες -επίσης συμμαχικές ή συνεργατικές- χώρες. Τα προβλήματα της Τουρκίας με αυτές της χώρες, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται η δική μας, είναι παράγοντας που διαταράσσει την «φυσική ορμή» προσεταιρισμού της Τουρκίας και έτσι πρέπει να λογίζεται.

Αλληλεγγύη και συμφέροντα

Έχοντας πει όλα τα παραπάνω, είναι μάλλον σαφές πλέον γιατί οι Ευρωπαίοι εταίροι μας (Γερμανοί, Γάλλοι, Ιταλοί, Ισπανοί κλπ), αλλά και φίλες, συμμαχικές και συνεργατικές χώρες πέραν αυτών, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, οι Ηνωμένες Πολιτείες, πιο πέρα η Αίγυπτος, αραβικές χώρες και γιατί όχι κάποια στιγμή και το Ισραήλ, θέλουν να έχουν αποκατεστημένες και αγαθές σχέσεις με την Τουρκία. 

Η σχέση με τον παράγοντα Ρωσία και η συμπερίληψη της Τουρκίας σε οποιοδήποτε συμμαχικό σχήμα έχει αποστολή τον περιορισμό των επεκτατικών βλέψεων της Ρωσίας στο κοντινό και ευρύτερο περιβάλλον της δεν είναι κάτι καινούργιο. Αντίθετα, ήδη από τον 19ο αιώνα οι Βρετανοί και οι Γάλλοι στήριζαν την Οθωμανική αυτοκρατορία κατ΄επανάληψη στις ρήξεις της με την αυτοκρατορική Ρωσία, προκειμένου να αποκόπτει την επέκταση της επιρροής της τελευταίας στη νοτιοανατολική Ευρώπη και τη Μεσόγειο, δευτερευόντως και προς την Κεντρική Ασία. 

Ως εκ τούτου γίνεται σαφές ότι η στρατηγική προσεταιρσμού της Τουρκίας είναι μια διαρκής ανάγκη και δεν θα εκλείψει. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι θα έχει πάντα την ίδια ένταση και εφαρμογή, καθώς υπάρχουν παράγοντες που δρουν ανασταλτικά, με κυριότερο τις στρατηγικές επιλογές της ίδιας της Τουρκίας. Ένας -οπωσδήποτε μικρότερης επίδρασης- παράγοντας είναι το κλίμα στις σχέσεις της Τουρκίας με χώρες, όπως η Ελλάδα. 

Γι’ αυτό, το επιχείρημα ότι ήταν η στάση της ελληνικής κυβέρνησης για βελτίωση του κλίματος στις ελληνοτουρκικές σχέσεις αυτό που έφερε τους Ευρωπαίους σε τροχιά σύγκλισης με τον Ερντογάν είναι ανακριβές. Το θετικό κλίμα που επικράτησε την περασμένη διετία υπήρξε ίσως εν μέρει ενθαρρυντικός παράγοντας, επουδενί όμως και ο καθοριστικός.

Οι Ευρωπαίοι εταίροι μεμονωμένα και κυρίως η ΕΕ εν σώματι έχουν βρεθεί στο πλευρό της Ελλάδας -και της Κύπρου- όταν οι χώρες μας έχουν δεχθεί επιβουλές από την Τουρκία. Αντίστοιχα, έχουν ενθαρρύνει, αλλά και απαιτήσει από την Τουρκία να διατηρεί κλίμα συζήτησης και διαλόγου προς τις χώρες-μέλη με τις οποίες έχει διαφορές, επιδεικνύοντας σεβασμό στα κυριαρχικά τους δικαιώματα και το διεθνές δίκαιο. 

Είναι μάλιστα σχεδόν πάγια η στάση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις σχετικές εκθέσεις της για την Τουρκία να στηλιτεύει και τις συμπεριφορές της Τουρκίας που παραβιάζουν τις παραπάνω αρχές καλής γειτονίας και σεβασμού στο διεθνές δίκαιο, αλλά και τις παραβιάσεις του κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Άρα η Ευρωπαϊκή Ένωση ούτε αγαπά την Τουρκία, ούτε την μισεί. Θέλει να έχει μαζί της λειτουργικές και συνεργατικές σχέσεις, με προϋποθέσεις βεβαίως.

Στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας επιπρόσθετα, είναι τα στοιχεία της στρατιωτικής ισχύος και της παραγωγικής δυναμικής, όπως τα αναφέραμε παραπάνω, που ωθούν τους Ευρωπαίους να θέλουν την Τουρκία μέσα στο σχήμα της αμυντικής συνεργασίας. Οι Ευρωπαίοι θέλουν και τις κάννες και τα εργοστάσια των Τούρκων κοντά τους. 

Το ότι εμείς αυτό δεν το δεχόμαστε για τους δικούς μας -και πολύ ορθούς- λόγους είναι μια πραγματικότητα που πρέπει να γίνει σεβαστή από τους εταίρους, δεν μπορεί άλλωστε να γίνει αλλιώς σε μεγάλο βαθμό. Αλλά καλό είναι να έχουμε κι εμείς αντίληψη των λόγων που συντηρούν την προσδοκία συνεργασίας με την Τουρκία.

Ένας επιπλέον παράγοντας που συχνά δεν λαμβάνεται υπόψη στη χώρα μας, είναι ότι δεν έχουν όλες οι πολιτικές δυνάμεις σε κάθε χώρα την ίδια στάση έναντι της Τουρκίας. Στη Γερμανία πχ οι Πράσινοι κυρίως και πολύ λιγότεροι οι Σοσιαλδημοκράτες στην προηγούμενη κυβέρνηση ήταν σφόδρα επικριτικοί προς τις επιλογές της τουρκικής κυβέρνησης στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Καλό είναι εμείς ως χώρα να διαβλέπουμε αυτές τις αποχρώσεις και να τις εκμεταλλευόμαστε όσο μπορούμε. Και προχωρώντας και δυο βήματα παραπέρα, καλό είναι να φροντίζουμε μέσα από κατάλληλα κανάλια επικοινωνίας σε μέσα ενημέρωσης και τη δημόσια σφαίρα να προβάλλονται όλα εκείνα τα στοιχεία που εκθέτουν την Τουρκία, όταν επιδεικνύει επιθετική συμπεριφορά ή καταπατά το διεθνές δίκαιο, όπως πχ κάνει σταθερά στην Κύπρο.

Συμπερασματικά, η Τουρκία είναι για μια σειρά από λόγους ιδιαίτερα θελκτικός εταίρος από πολλές απόψεις για όλες σχεδόν τις δυνάμεις, άρα και για τις ευρωπαϊκές. Ταυτόχρονα όμως η πολιτική της παράγει περιορισμούς που δεν περνούν αδιάφοροι και μπορούμε εμείς να αξιοποιούμε προς όφελός μας. Χωρίς ωστόσο κάθε φορά να δαιμονοποιούμε κάθε προσδοκία φίλης χώρας να συνεργαστεί με την Τουρκία. Πολύ περισσότερο, χωρίς να εξαρτούμε τις δικές μας σχέσεις με οποιονδήποτε από τις σχέσεις που εκείνος προσδοκά να έχει με την Τουρκία.