Εκλογές στην Τουρκία ή "Στο σταυροδρόμι του λαϊκισμού"

Η μοίρα της Τουρκίας εξαρτάται από τις εκλογές της 14ης Μαΐου. Εκείνη την ημέρα, οι ψηφοφόροι θα επιλέξουν μεταξύ του σημερινού καθεστώτος του λαϊκιστή προέδρου Ταγίπ Ερντογάν ή μιας νέας οδού.

Υπό την ηγεσία του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, η τουρκική αντιπολίτευση παρουσιάζει μια αξιοσημείωτη και ευρηματική προσέγγιση ως προς το δίλημμα να... λαϊκίσει ή όχι. Η στρατηγική της αντιπολίτευσης που αντιτάσσεται στον λαϊκισμό και στην πόλωση μέσω του πλουραλισμού αποδείχθηκε επιτυχημένη στις τοπικές εκλογές του 2019 και μπορεί να θριαμβεύσει και πάλι.

Ο πρόεδρος Ερντογάν είναι ένας πεπειραμένος λαϊκιστής. Είναι πιο "παλιός" από άλλους λαϊκιστές ηγέτες, όπως ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, ο πρωθυπουργός της Ινδίας Ναρέντρα Μόντι, ο πρώην πρόεδρος της Βραζιλίας Ζαΐρ Μπολσονάρου, ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Μπόρις Τζόνσον, ο πρώην πρόεδρος των Φιλιππίνων Ροντρίγκο Ντουτέρτε και ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν. Όλοι τους διαθέτουν αντισυμβατικές απόψεις, κάνουν επίκληση στο λαϊκό αίσθημα και διχάζουν τους πολίτες με την ακραία ρητορική τους.

Ωστόσο, η περίπτωση Ερντογάν είναι ιδιαίτερη. Ενώ η προσέγγισή του μοιάζει με τον άλλων ηγετών, το πλαίσιο, οι στόχοι και η μεθοδολογία του διαφέρουν. Στη μακρά θητεία του στην εξουσία, ο Ερντογάν ενέπλεξε αντι-ελιτισμό, θρησκευτική ταυτότητα και εθνικισμό σε ένα μοναδικό μείγμα.

Λαϊκισμός και Ερντογάν

Συνολικά, ο τρόπος πολίτευσης του Ερντογάν μπορεί να χαρακτηριστεί λαϊκιστικός, καθώς αξιοποίησε την απογοήτευση και τη δυσαρέσκεια που ένιωθε μεγάλο μέρος του τουρκικού λαού και εδραίωσε την υποστήριξή του με συναισθηματικές εξάρσεις και πολιτικές ταυτότητας.

Αντι-συμβατισμός. Ο πρόεδρος Ερντογάν έχει θέσει εαυτόν ως υπέρμαχο του "απλού λαού" έναντι των παραδοσιακών κοσμικών ελίτ, οι οποίες ιστορικά ασκούσαν μεγάλη επιρροή στην τουρκική πολιτική σκηνή. Έτσι, κατάφερε να εδραιώσει μια σημαντική βάση υποστήριξης μεταξύ εκείνων που ανήκουν ως επί το πλείστον στη συντηρητική πλεινότητα του τουρκικού λαού και κυρίως που στο παρελθόν αισθάνονταν είτε στο περιθώριο των πολιτικών εξελίξεων είτε εντελώς αποκλεισμένοι.

Εθνικιστικές και θρησκευτικές συναισθηματικές εξάρσεις. Οι εθνικιστικές και θρησκευτικές εξάρσεις του Ερντογάν επικαλούνται την τουρκική και ισλαμική υπερηφάνεια και το ιστορικό μεγαλείο της Τουρκίας. Η ρητορική αυτή βρίσκει απήχηση στους πολίτες που αισθάνονται ότι η παγκόσμια θέση της Τουρκίας έχει υπονομευθεί. Βλέπουν τον Ερντογάν ως έναν ισχυρό ηγέτη, ικανό να ταπεινώσει άλλους ηγέτες με τη γενναιότητά του. Τα τελευταία χρόνια, ο Τούρκος πρόεδρος στηρίζεται στην εθνικιστική ρητορική για να κερδίσει λαϊκή υποστήριξη και να αποκρούσει τις επικρίσεις για τις επιλογές του. Παρουσιάζει τις πολιτικές που ακολουθεί ως ζωτικής σημασίας για την πρόοδο του έθνους και την ασφάλεια του λαού αναδεικνύοντας την ισχύ της τουρκικής και ισλαμικής ταυτότητας.

Αυταρχικές τάσεις. Υπό την ηγεσία του Ερντογάν, η Τουρκία βιώνει μια σταδιακή διάβρωση των δημοκρατικών θεσμών, της ελευθερίας του Τύπου και του κράτους Δικαίου. Οι επικριτές του υποστηρίζουν ότι η κυβέρνηση Ερντογάν γίνεται όλο και πιο αυταρχική όσο εδραιώνεται στην εξουσία και ασκεί κατασταλτικές πρακτικές σε διαφωνούντες 

Θρησκευτική ταυτότητα. Το κόμμα του Ερντογάν, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), έχει τις ρίζες του στο πολιτικό Ισλάμ και έχει επιδιώξει να οικοδομήσει μια πιο συντηρητική και θρησκευτικά προσανατολισμένη τουρκική κοινωνία. Το έχει καταφέρει ασκώντας μια πολιτική θρησκευτικής ταυτότητας για διευρύνει την υποστήριξη που του παρέχουν τα πιο συντηρητικά και θρησκευόμενα τμήματα του λαού. 

Τακτικές πόλωσης 

"Εμείς εναντίον όλων". Ο Ερντογάν προβάλλει τον εαυτό του και τους υποστηρικτές του ως υπερασπιστές του απλού λαού, του "έθνους", έναντι των εγχώριων εχθρών ή των δυτικών χωρών. Το αφήγημα αυτό ενώνει τους υποστηρικτές του και περιθωριοποιεί την αντιπολίτευση.

Θρησκευτικές και πολιτισμικές διαιρέσεις. Η έμφαση του Ερντογάν στις συντηρητικές ισλαμικές αξίες έχει βαθύνει τις διαιρέσεις μεταξύ των θρησκευτικών συντηρητικών και των κοσμικών τμημάτων της τουρκικής κοινωνίας. Με βάση τη θρησκευτική ταυτότητα, εδραίωσε την υποστήριξή του στους συντηρητικούς και θρησκευόμενους ψηφοφόρους, ενώ παράλληλα επιδείνωσε τις κοινωνικές διαιρέσεις.

Η διαφωνία καταστέλλεται. Ο Ερντογάν έχει καταστείλει τις αντιπολιτευτικές φωνές, συμπεριλαμβανομένων των δημοσιογράφων, των ακαδημαϊκών και των πολιτικών του αντιπάλων. Η τακτική αυτή έχει διαμορφώσει ένα πιο πολωμένο πολιτικό σκηνικό, όπου οι επικριτές χαρακτηρίζονται ως "εχθροί του κράτους" ή "τρομοκράτες".

Πλουραλισμός: η απάντηση στον λαϊκισμό

Σε αντιδιαστολή με τον λαϊκισμό, ο πλουραλισμός αναγνωρίζει ότι οι κοινωνίες αποτελούνται από πολλαπλές ομάδες με διαφορετικές αξίες, συμφέροντα και ταυτότητες.

Στην πολιτική εξουσία, ο πλουραλισμός προωθεί τη διαπραγμάτευση και τον συμβιβασμό μεταξύ των διαφόρων ομάδων. Η προσέγγιση αυτή ενθαρρύνει μια πιο δημοκρατική διαδικασία, λαμβάνοντας υπόψη διάφορες προοπτικές και συμφέροντα στη χάραξη πολιτικής και στη διακυβέρνηση.

Το ΑΚΡ του Ερντογάν στόχευσε τις κοσμικές ελίτ. Σύμφωνα με το αφήγημά του, ελίτ είναι οι κοσμικοί, κεμαλικοί, μορφωμένοι κάτοικοι των αστικών κέντρων, συχνά είναι και δημόσιοι υπάλληλοι, οι οποίοι βλέπουν αφ' υψηλού τις λιγότερο μορφωμένες κοινότητες της τουρκικής περιφέρειας, ιδίως τους Κούρδους και τους βαθιά θρησκευόμενους. Ελίτ δεν είναι απαραίτητα οι πλούσιοι.

Ο ελιτισμός ευνοεί μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων με βάση τον πλούτο, το κύρος ή το μορφωτικό επίπεδο, ενώ η τεχνοκρατία "δίνει το προβάδισμα" στους εμπειρογνώμονες. Ωστόσο, ο πλουραλισμός προωθεί μια ευρεία γκάμα ομάδων με διαφορετικές προοπτικές και συμφέροντα, και δεν θέλει ούτε να διαιωνίσει την κυριαρχία μιας ελίτ τάξης ούτε να βασιστεί αποκλειστικά στην τεχνογνωσία των "λίγων και εκλεκτών".

Πιθανός αντίκτυπος από μια εκλογική νίκη της αντιπολίτευσης 

Η τουρκική αντιπολίτευση, με υποψήφιο πρόεδρο τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ασπάζεται το αφήγημα και τη φιλοσοφία σύνθεσης του πλουραλισμού, εκτός από το ζήτημα των Σύρων προσφύγων.

Το "τραπέζι των έξι", η αντιπολιτευτική συμμαχία δηλαδή, είναι ένας ποικιλόμορφος συνασπισμός έξι πολιτικών κομμάτων με διαφορετικές ιδεολογίες, όπου εντάσσονται κοσμικοί, φιλελεύθεροι, εθνικιστές και "σκληροί" θρησκευόμενοι. Η συμμαχία έχει υποστήριξη και "από έξω": αριστερούς αλλά και Κούρδους. Η ευρύτατη συμμαχία σηματοδοτεί μια μοναδική και ουσιαστική πολιτική εξέλιξη στην Τουρκία.

Η εκπληκτική ανθεκτικότητα της συμμαχίας οφείλεται στην ενότητα της βάσης και στην πολιτική ηγεσία του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου. Ως ηγέτης του μεγάλου κόμματος της αντιπολίτευσης, του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), η ικανότητα του Κιλιτσντάρογλου να ενώνει ετερόκλητες παρατάξεις και να διατηρεί τη συνοχή της συμμαχίας είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχία της.

Οι μη λαϊκιστικές εναλλακτικές λύσεις είναι απαραίτητες για την εξισορρόπηση των αρνητικών επιπτώσεων του λαϊκισμού στους δημοκρατικούς κανόνες, στην κοινωνική συνοχή και στο κράτος Δικαίου. Υποστηρίζοντας μια δομημένη και πλουραλιστική προσέγγιση για την πολιτική, τα μη λαϊκιστικά κινήματα μπορούν να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη του λαού στους δημοκρατικούς θεσμούς και να προωθήσουν τη συνεργασία ως βασική διαδικασία λήψης αποφάσεων.

Μια εκλογική νίκη του μεγάλου αντιπολιτευτικού συνασπισμού θα μπορούσε να σηματοδοτήσει μια σημαντική αλλαγή στην τουρκική πολιτική σκηνή, με περιφερειακές και παγκόσμιες επιπτώσεις. Η ποικιλομορφία στα μέρη που τον αποτελούν καταδεικνύει ότι κόμματα με διαφορετικές ιδεολογίες μπορούν να συνεργαστούν για να αντιμετωπίσουν λαϊκιστές ηγέτες και να επιδιώξουν κοινούς στόχους. Αυτή η συμμαχία θα μπορούσε να προσφέρει ένα σχέδιο για παρόμοια κινήματα σε χώρες που βιώνουν την άνοδο του λαϊκισμού.

Forbes