Ουκρανία: Πώς ο Ντόναλντ Τραμπ απεμπόλησε δυνατά «διπλωματικά χαρτιά» καθιστώντας πιο δύσκολη την ειρήνη

Από τη στιγμή που ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ ανέλαβε τα καθήκοντά του πριν από 100 ημέρες, έβαλε στόχο να αλλάξει την πορεία του πολέμου της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας. Μπορεί οι ισχυρισμοί του ότι ήταν σε θέση να παράγει αποτελέσματα σε 24 ώρες να ήταν υπερβολικοί, όμως μια έξυπνη διπλωματία με «καρότο και μαστίγιο» είχε μια ευκαιρία.

Το τελευταίο διάστημα, οι ρωσικές απώλειες φτάνουν έως και τους 1.500 νεκρούς κάθε μέρα, ενώ η Ουκρανία χάνει σιγά-σιγά εδάφη και αντιμετωπίζει όλο και μεγαλύτερες δυσκολίες στην κινητοποίηση στρατιωτών.

Πολλοί παρατηρητές καλωσόρισαν κάθε υπόνοια ότι ο Τραμπ ήταν έτοιμος να χρησιμοποιήσει την υπερβολική οικονομική, στρατιωτική και διπλωματική επιρροή της χώρας του για να πιέσει προς μια εκεχειρία ή ακόμα και μια διαρκή ειρήνη. Ακόμη και πολλοί Ουκρανοί που ήταν προβληματισμένοι με τη φιλορωσική φήμη του Τραμπ έτρεφαν την ελπίδα ότι η απρόβλεπτη φύση του και η σύναψη συμφωνιών, όπως για την εκμετάλλευση των ορυκτών, θα μπορούσαν να τερματίσουν τα βάσανα της χώρας τους.

Οι χαμένες ευκαιρίες του Τραμπ

Δυστυχώς, όπως σημειώνει σε άρθρο του στο ΤΙΜΕ ο Έρικ Γκριν, πρώην ανώτερος διευθυντής για τη Ρωσία και την Κεντρική Ασία στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ, οι ενέργειες του Τραμπ τους τελευταίους τρεις μήνες έχουν σπαταλήσει τις ευκαιρίες που είχαν οι Ηνωμένες Πολιτείες για να αποκλιμακώσουν τη βία και να τερματίσουν τον πόλεμο. Οι Ρώσοι έπρεπε να καταλάβουν ότι η στρατιωτική και οικονομική πίεση που ασκείται σε αυτούς θα αυξανόταν, ενώ οι Ουκρανοί χρειάζονταν την εμπιστοσύνη ότι μετά την υπογραφή μιας συμφωνίας θα είχαν τις δυνατότητες και τις εγγυήσεις ασφαλείας για να αποτρέψουν μια μελλοντική εισβολή.

Αντί να επικεντρωθεί σε αυτά τα βασικά στοιχεία για μια διπλωματική επιτυχία, ο Τραμπ δεν κατάφερε να εκμεταλλευτεί τις πηγές ισχύος της χώρας του, ενώ στην πραγματικότητα απεμπόλησε μια σειρά από πολύτιμα εργαλεία διαπραγμάτευσης.

Απώλεια συμμαχιών

Αρχικά, στο μέτωπο των συμμάχων. Ένα από τα κύρια πλεονεκτήματα της Ουκρανίας στον πόλεμο ήταν η υποστήριξη των δημοκρατικών κρατών στην Ευρώπη, την Ασία και τη Βόρεια Αμερική. Με αυτές τις δυνάμεις ενωμένες, η Ουκρανία είχε καλύτερες πιθανότητες να διαπραγματευτεί ένα αποτέλεσμα που θα προστατεύει τα δικά της συμφέροντα, καθώς και αυτά της Ευρώπης και των δημοκρατικών καθεστώτων σε άλλα μέρη του κόσμου.

Τώρα, αντί να ηγούνται ενός συνασπισμού για να αντιμετωπίσουν τη Ρωσία και να επιτύχουν μια δίκαιη συμφωνία για την Ουκρανία, οι ΗΠΑ συχνά βρίσκονται σε αντίθεση με τους Ευρωπαίους εταίρους τους.

Ο αποκλεισμός της Ευρώπης από τις περισσότερες διαπραγματεύσεις για την Ουκρανία και η απειλή επιβολής εξοντωτικών δασμών στους στενότερους Ευρωπαίους συμμάχους της Ουάσιγκτον έχουν μόνο επιδεινώσει το αίσθημα ανησυχίας.

Ως αποτέλεσμα, η φράση «απορρόφηση κινδύνου», η οποία αρχικά επινοήθηκε για να περιγράψει πώς οι χώρες θα μπορούσαν να μειώσουν την εξάρτησή τους από την Κίνα, χρησιμοποιείται τώρα από τους Δυτικούς συμμάχους καθώς προσπαθούν να αποστασιοποιηθούν από την ασταθή πολιτική των ΗΠΑ.

Δεύτερον, η επανεξέταση των κυρώσεων στη Ρωσία. Η νέα κυβέρνηση Τραμπ έχει δώσει προτεραιότητα στις διμερείς σχέσεις με τη Μόσχα, υποδηλώνοντας ότι οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να αποκομίσουν οικονομικά και γεωπολιτικά οφέλη δημιουργώντας «φιλικούς δεσμούς» με τη Ρωσία.

Το επιτελείο του Αμερικανού προέδρου φαίνεται να πιστεύει ότι η Ρωσία, με ΑΕΠ στο μέγεθος της Ιταλίας και ένα διαβόητα επικίνδυνο επενδυτικό κλίμα, μπορεί να προσφέρει επιχειρηματικές ευκαιρίες και ότι οι ομαλές σχέσεις θα πείσουν τη Μόσχα να αλλάξει τη στάση της απέναντι στην Τεχεράνη ή ακόμα και να απομακρυνθεί από την πολυεπίπεδη εταιρική σχέση της με την Κίνα.

Στην πραγματικότητα όμως η προοπτική ομαλοποίησης των σχέσεων με τη Μόσχα έχει ωφελήσει προς το παρόν μόνο τον Πούτιν. Ενώ η πρόσβαση της Ρωσίας στην τεχνολογία και το εμπόριο ήταν προηγουμένως σημαντικές πηγές πίεσης για τις ΗΠΑ, το επιτελείο της Ουάσιγκτον βρίσκεται τώρα στη θέση να ανταλλάσσει παραχωρήσεις στην Ουκρανία με υποτιθέμενα οφέλη σε άλλα πεδία των διμερών σχέσεων.

Άμεση ειρήνευση

Μια άλλη παράμετρος είναι τα χρονικά περιθώρια. Ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο και άλλοι αξιωματούχοι δεν έχουν κρύψει την επιθυμία της αμερικανικής κυβέρνησης να ολοκληρώσει σύντομα μια συμφωνία και, κατ’ ιδίαν, αξιωματούχοι αναγνωρίζουν ότι το ορόσημο των 100 ημερών ήταν σημαντικό στο χρονοδιάγραμμα του Λευκού Οίκου.

Η επιβολή προθεσμιών μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο στις διπλωματικές διαπραγματεύσεις, αλλά τα εμπλεκόμενα μέρη σε έναν πόλεμο που και οι δύο πλευρές θεωρούν υπαρξιακό είναι απίθανο να αντιμετωπίσουν μια ημερομηνία στο αμερικανικό πολιτικό ημερολόγιο ως επαρκές κίνητρο, εκτός εάν υπάρχουν σημαντικά κόστη για τη μη συμμόρφωση. Επειδή η Ουκρανία φοβάται τις συνέπειες της μείωσης της αμερικανικής υποστήριξης, το Κίεβο ήταν ευέλικτο στο να συμφωνήσει άμεσα με τις προτάσεις του Τραμπ για κατάπαυση του πυρός. Η Μόσχα, ωστόσο, βλέπει την προθεσμία του Τραμπ ως μια ευκαιρία να κλιμακώσει τις απαιτήσεις της χωρίς απώλειες. Καθώς ο Τραμπ δεν έχει δηλώσει ότι θα ζητήσει χρηματοδότηση για πρόσθετη στρατιωτική υποστήριξη, θεωρούν τον χρόνο ως σύμμαχό της, είτε οι Αμερικανοί παραμείνουν εμπλεκόμενοι, είτε αποχωρώντας, επιτρέποντας στη Ρωσία να συνεχίσει τον πόλεμο. Όταν οι ιστορικοί του μέλλοντος έρθουν να αξιολογήσουν την πολιτική του Τραμπ για τον πόλεμο στην Ουκρανία, το τελικό αποτέλεσμα θα είναι αυτό που θα έχει σημασία, όχι το αν επιτεύχθηκε σε 100 ή σε 1000 ημέρες.

Εξομοίωση επιτιθέμενων – αμυνόμενων

Τέλος, υπάρχει και η ηθική διάσταση. Από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά οι Αμερικανοί μονίμως εμφανίζονται ένθερμοι υποστηρικτές της ειρήνης και της σταθερότητας στην Ευρώπη με βάση την εδαφική ακεραιότητα. Όμως σήμερα, αξιωματούχοι της κυβέρνησης Τραμπ κάνουν λεκτικές ακροβασίες για να αποφύγουν να πουν ότι η Ρωσία επιτέθηκε στην Ουκρανία, ενώ ο ίδιος ο πρόεδρος έχει προτείνει την ηθική ισοδυναμία μεταξύ των δύο πλευρών, ισχυριζόμενος ότι η Ουκρανία έφταιγε για την πρόκληση του πολέμου, ότι ο πρόεδρος Ζελένσκι ήταν παράνομος και ότι οι ΗΠΑ θα πρέπει να αναγνωρίσουν τις προσαρτήσεις ουκρανικών εδαφών από τη Ρωσία.

Επιδεινώνοντας ακόμη περισσότερο τα πράγματα, ο Τραμπ αμφισβήτησε ανοιχτά την εδαφική ακεραιότητα γειτονικών χωρών όπως ο Καναδάς και αρνήθηκε σκόπιμα να αποκλείσει τη χρήση βίας για την «απόκτηση» της Γροιλανδίας. Οι Ρώσοι βλέπουν τις φιλοδοξίες του Τραμπ για εδαφική επέκταση στο Δυτικό Ημισφαίριο ως ανάλογες με τον δικό τους ρόλο στον πρώην σοβιετικό χώρο. Όταν ρωτήθηκε για τη διαμάχη, ο Πούτιν ήταν ανοιχτός στην ιδέα ότι οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να αλλάξουν τα σύνορα μιας ευρωπαϊκής χώρας, επικαλούμενος το μακροχρόνιο αμερικανικό ενδιαφέρον για τη Γροιλανδία και λέγοντας ότι το θέμα δεν έχει καμία σχέση με τη Ρωσία.

Έχοντας παραχωρήσει ο Λευκός Οίκος ένα τόσο μεγάλο μέρος της επίδρασης που θα μπορούσαν να έχει, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι διαπραγματεύσεις δεν έχουν μειώσει τη βία, ούτε έχουν περιορίσει τις θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ των δύο μερών.

Μάλιστα, το ισχυρότερο μέρος, η Ρωσία, ήταν ο κύριος ωφελημένος: όταν οι ΗΠΑ αποδυνάμωσαν τον εαυτό τους, αποδυνάμωσαν και την Ουκρανία. Από την οπτική γωνία της Μόσχας, οι τελευταίοι τρεις μήνες ήταν θαυματουργοί: ο Πούτιν μπορεί τώρα να οραματιστεί μια πορεία για να κερδίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία, μια πιθανότητα που δεν υπήρχε πριν από τρεις μήνες επειδή οι Ηνωμένες Πολιτείες εμπόδιζαν τον δρόμο του. Ως πρόσθετο πλεονέκτημα για τη Μόσχα, οι προκύπτουσες εντάσεις στις διατλαντικές σχέσεις μπορούν να μετατραπούν σε μια ανεπανόρθωτη ρήξη μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης.

Όπως σημειώνει ο Γκριν, οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι των ΗΠΑ είναι φημισμένα υπομονετικοί περιμένοντας από την Ουάσιγκτον  να κάνει το σωστό αφού «εξαντλήσει όλες τις εναλλακτικές λύσεις» όπως έλεγε κάποτε ο Τσόρτσιλ. Σε αυτή την περίπτωση, λέει καταλήγοντας ο Αμερικάνος αναλυτής, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες αργά ή γρήγορα θα ανακαλύψουν ξανά τη σημασία του περιορισμού και όχι της ενθάρρυνσης των φιλοδοξιών της Ρωσίας του Πούτιν. Μέχρι τότε, η Ουκρανία και η Ευρώπη θα πρέπει σε μεγάλο βαθμό να δώσουν τη μάχη μόνες τους.