Πώς έκρυβαν μαύρο χρήμα οι Ρώσοι ολιγάρχες στο "κυπριακό οχυρό"

Η Κύπρος αποτελεί από καιρό καταφύγιο για τους Ρώσους μεγιστάνες που θέλουν να αποκρύψουν το ιδιοκτησιακό καθεστώς των εταιρείων τους, των πολυτελών θαλαμηγών και των τεράστιων κατοικιών τους.

Η έρευνα "Cyprus Confidential" που πραγματοποίησε η Διεθνής Κοινοπραξία Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) σε συνεργασία με περίπου 70 οργανισμούς ΜΜΕ σε όλο τον κόσμο, αποκαλύπτει πώς 67 από τους 105 Ρώσους δισεκατομμυριούχους που περιλαμβάνονται στη σχετική λίστα του Forbes για το 2023 χρησιμοποίησαν εταιρείες χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών στο νησί για να αποκρύψουν τον πλούτο τους και να αποφύγουν τις δυτικές κυρώσεις.

Η έρευνα εξέτασε σε 3,6 εκατομμύρια έγγραφα που διέρρευσαν από έξι εταιρείες στην Κύπρο, τα οποία χρονολογούνται από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 έως τον Απρίλιο του 2022 - δύο μήνες μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η οποία ώθησε τις δυτικές κυβερνήσεις να επιβάλουν κυρώσεις σε δεκάδες Ρώσους δισεκατομμυριούχους. Στους πελάτες των κυπριακών εταιρειών περιλαμβάνονται 25 Ρώσοι στους οποίους επιβλήθηκαν κυρώσεις από τη Δύση μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014, σύμφωνα με την ICIJ, αν και δεν είναι σαφές αν όλες αυτές οι σχέσεις συνεχίστηκαν.

"Βλέπουμε τη μεταβίβαση  περιουσιακών στοιχείων εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων, η οποία πιστεύουμε ότι τελικά καταρρίπτει την άποψη ότι οι οικονομικές κυρώσεις σταμάτησαν τις ροές ρωσικού 'μαύρου' χρήματος", σημειώνει ο Fergus Shiel, διευθυντής της ICIJ.

Μια από τις μεγαλύτερες αποκαλύψεις της έκθεσης ήταν ότι μια εταιρεία-κέλυφος που συνδέεται με τον Αλεξέι Μορντάσοφ, τον μεγιστάνα του χάλυβα και έναν από τους πλουσιότερους ανθρώπους της Ρωσίας με περιουσία που εκτιμάται στα 21 δισ. δολάρια, συμφώνησε να καταβάλει περίπου 700.000 δολάρια μέσα σε πέντε χρόνια στον Γερμανό δημοσιογράφο Χούμπερτ Ζάιπελ για τη "συγγραφή ενός βιβλίου για το [πολιτικό] περιβάλλον στη Ρωσική Ομοσπονδία". Το 2021, ο Ζάιπελ δημοσίευσε ένα βιβλίο με τίτλο "Η εξουσία του Πούτιν" ("Putin's Power"), ενώ ο ίδιος προσδιορίζεται ως "ο μοναδικός δυτικός δημοσιογράφος που έχει άμεση, προσωπική πρόσβαση" στον Ρώσο πρόεδρο.

"Αυτό σας δείχνει πώς λειτουργούν οι Ρώσοι: πληρώνουν αυτόν τον τύπο μέσω εικονικών εταιρειών, μέσω ενός δισεκατομμυριούχου", επισημαίνει ο Νιλ Ουάινμπεργκ, εκ των συγγραφέων της έρευνας "Cyprus Confidential". "Οι Μορντάσοφ εκτελούν τις εντολές του Πούτιν για λογαριασμό του", προσθέτει.

Άλλα έγγραφα που διέρρευσαν δίνουν νέες πληροφορίες σχετικά με το πώς ορισμένες εταιρείες στην Κύπρο εμπλέκονται στη μεταφορά περιουσιακών στοιχείων του Μορντάσοφ. Την 1η Μαρτίου 2022 -την επομένη της επιβολής κυρώσεων σε βάρος του Μορντάσοφ από την ΕΕ- υπάλληλοι της PwC Cyprus, θυγατρικής του λογιστικού κολοσσού, και της Cypcodirect, εταιρείας που ιδρύθηκε από έναν πρώην συνεργάτη της PwC Cyprus, βοήθησαν στη μεταβίβαση του μεριδίου που κατείχε ο Ρώσος ολιγάρχης στη γερμανική ταξιδιωτική εταιρεία TUI Group, στη σύζυγό του, Μαρίνα. Οι μετοχές άξιζαν κατά τον επίμαχο χρόνο 1,4 δισ. δολάρια και η μεταβίβαση του πακέτου μπλοκαρίστηκε αργότερα -προσωρινά- από τις γερμανικές αρχές.

Συνολικά, εμφανίζονται 64 εικονικές εταιρείες που συνδέονται με τον Μορντάσοφ - σχεδόν όλες τις διαχειρίζονταν η PwC Cyprus και η Cypcodirect. Οι ίδιες εταιρείες βοήθησαν επίσης τον Αλεξάντερ Αμπράμοφ και τον Αλεξάντερ Φρολόφ (δύο Ρώσους δισεκατομμυριούχους που τους έχουν επιβληθεί κυρώσεις και έχουν μερίδιο στη ρωσική χαλυβουργία Evraz) να μεταφέρουν 100 εκατ. δολάρια μεταξύ εταιρειών-βιτρίνες που έλεγχαν, σύμφωνα με την έρευνα.  Βοήθησαν και τον Όλεγκ Ντεριπάσκα, άλλον έναν ολιγάρχη υπό καθεστώς κυρώσεων που η αξία του εκτιμάται στα 2,4 δισ. δολάρια, να μεταβιβάσει τη διαχείριση της υπερπολυτελούς θαλαμηγού του Clio -αξίας 56 εκατομμυρίων δολαρίων- σε άλλο άτομο, λίγες ημέρες αφότου το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών τού επέβαλε κυρώσεις το 2018.

Πολλοί από τους Ρώσους μεγιστάνες στηρίχθηκαν στις κυπριακές εταιρείες που αναφέρονται στα έγγραφα που διέρρευσαν για τη διαχείριση του τεράστιας περιουσίας τους. Ο Ρόμαν Αμπράμοβιτς, ο οποίος σύμφωνα με το Forbes αξίζει 9 δισ. δολάρια, ήταν ιδιοκτήτης ή ήλεγχε 246 εταιρείες και 14 trusts, καταχωρισμένα στην Κύπρο, στη Νήσο Μαν, στο Τζέρσεϊ και στις Βρετανικές Παρθένους Νήσους, τα οποία διαχειρίζονταν η Cypcodirect και μια άλλη κυπριακή εταιρεία, MeritServus. Ο Φρολόφ και ο Αμπράμοφ, συνεταίροι του Αμπράμοβιτς στην Evraz, είχαν 78 εταιρείες και trusts που εμφανίζονται στα στοιχεία της έρευνας Το Forbes είχε αναφερθεί στο παρελθόν σε άλλη διαρροή από τη MeritServus, η οποία ερευνούσε τις επενδύσεις του Αμπράμοβιτς σε start-ups που είχαν συνάψει συμφωνίες με την Ουάσιγκτον και το Λονδίνοκυβερνητικές συμβάσεις στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο και τον στόλο του από υπερπολυτελείς θαλαμηγούς, συνολικής αξίας 1 δισ. δολαρίων.

"Θα δείτε πλήθος εικονικών εταιρειών που δημιουργούνται από κυπριακές εταιρείες παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών για να 'προστατεύσουν' τους πραγματικούς ιδιοκτήτες αυτών των περιουσιακών στοιχείων από τη διαφάνεια και τη λογοδοσία", τονίζει ο Shiel.

Σύμφωνα με την έρευνα, ο Πιοτρ Άβεν, Ρώσος δισεκατομμυριούχος που συνίδρυσε τη μεγαλύτερη ιδιωτική τράπεζα της Ρωσίας καθώς και την επενδυτική εταιρεία LetterOne, διατηρούσε μεγάλο μέρος της περιουσίας του σε καταπιστεύματα με έδρα την Κύπρο, τα οποία διαχειρίζεται η εταιρεία υπό επωνυμία Abacus Ltd. Στις 28 Φεβρουαρίου 2022, την ημέρα που η ΕΕ επέβαλε κυρώσεις στον Άβεν, ο Ρώσος μεγιστάνας μετέφερε περίπου 5 εκατομμύρια δολάρια από έναν τραπεζικό λογαριασμό του στην Αυστρία σε έναν λογαριασμό στο Ηνωμένο Βασίλειο που συνδέεται με τον διαχειριστή της έπαυλής του αξίας 100 εκατ. δολαρίων στο Σάρεϊ  κίνηση που τράβηξε την προσοχή της Εθνικής Υπηρεσίας Εγκλήματος (NCA) του Ηνωμένου Βασιλείου, η οποία ερευνά τα διεθνή οικονομικά εγκλήματα. Σύμφωνα με τα αρχεία της υπόθεσης που περιήλθαν στην κατοχή του μη κερδοσκοπικού βρετανικού Spotlight on Corruption και τα οποία γνωστοποιήθηκαν στην ICIJ και τους συνεργάτες της, η NCA κατέθεσε αγωγή κατά του ΄Άβεν για να ανακτήσει περισσότερα από 1 εκατ. δολάρια από αυτά τα κεφάλαια.

"Τα χρήματα διακινούνταν εκτός εμβέλειας των ευρωπαϊκών κυρώσεων, ώστε να μπορούν ενδεχομένως να διοχετευθούν στο Ηνωμένο Βασίλειο", λέει η Delphine Reuter, αναλύτρια δεδομένων και δημοσιογράφος-ερευνήτρια στην ICIJ. "Το δύσκολο είναι ότι χρησιμοποιούν συνεργάτες για να υλοποιήσουν όλες αυτές τις συναλλαγές. Οι αρχές δεν είναι σίγουρες αν αυτή η δράση αντιβαίνει ή όχι το πεδίο εφαρμογής των κυρώσεων".

Η κυπριακή κυβέρνηση απάντησε στην έρευνα υποσχόμενη "μηδενική ανοχή" σε όσους παρακάμπτουν τις κυρώσεις. Ήδη η χώρα έχει ανακαλέσει την υπηκοότητα περισσότερων από 200 ατόμων από το 2020, όταν έκλεισε το πρόγραμμα "χρυσού διαβατηρίου" -συμπεριλαμβανομένων αρκετών ολιγαρχών στους οποίους έχουν επιβληθεί κυρώσεις, όπως ο Ντεριπάσκα- αλλά η έρευνα δείχνει πώς το νησί παραμένει ένας βασικός κόμβος για πλούσιους ολιγάρχες που επιδιώκουν να μεταφέρουν τα περιουσιακά τους στοιχεία στο εξωτερικό.

Forbes