Ενετικές κρήνες του Ηρακλείου

Μετά την κατάκτηση του νησιού από τους Οθωμανούς, κτίστηκαν πολλές κρήνες για να δροσίζονται οι περαστικοί. Ήταν φιλανθρωπικές κρήνες (σεμπίλια), όμως τα περισσότερα δυστυχώς καταστράφηκαν μετά την αποχώρηση των Οθωμανών από το νησί.

Σήμερα, θα αναφέρουμε τρεις γνωστές στους περισσοτέρους και θα μάθουμε την ιστορία της καθεμιάς:

Η Κρήνη Μοροζίνι, το περίφημο συντριβάνι με τα λιοντάρια, κατασκευάστηκε από τον Φραγκίσκο Μοροζίνι και τους μηχανικούς Zorzi Corner, Raffaello Monnani και Francesco Basilicata. Ο λόγος που κατασκευάστηκε η κρήνη δεν ήταν αισθητικός, αλλά έγινε για να φέρει άφθονο, πόσιμο νερό στο διψασμένο Ηράκλειο. Το Ηράκλειο δεν είχε πηγές νερού και οι κάτοικοι του χρησιμοποιούσαν πηγάδια και δεξαμενές που αποθήκευαν το νερό της βροχής. Χάρη όμως στον Μοροζίνι, το νερό από το βουνό Γιούχτας στις Αρχάνες έφθασε στο Ηράκλειο με αγωγό μήκους 15 χιλιομέτρων. Το έργο χρειάστηκε 14 μήνες για να ολοκληρωθεί και εγκαινιάστηκε στις 25 Απριλίου 1628, ημέρα γιορτής του Αγ. Μάρκου, προστάτη της Βενετίας.

Η δεξαμενή του συντριβανιού βρίσκεται πάνω σε κυκλικό κρηπίδωμα και αποτελείται από οκτώ λοβούς, σχήμα το οποίο διευκόλυνε περισσότερους ανθρώπους να γεμίζουν τα σταμνιά τους ταυτόχρονα. Σε κάθε λοβό μπορούσαν να βουτήξουν τα δοχεία τους περίπου πέντε άνθρωποι.Οι λοβοί του συντριβανιού εξωτερικά είναι διακοσμημένοι με ανάγλυφα θέματα παρμένα από την ελληνική μυθολογία, κυρίως τρίτωνες, δελφίνια και νύμφες, μυθικά όντα που σχετίζονταν με το υγρό στοιχείο. Στο κέντρο κάθε λοβού τοποθετήθηκαν τα οικόσημα, του Δούκα, των Συμβούλων και του Μοροζίνι. Στο κέντρο του συντριβανιού πάνω σε ψηλό οκτάπλευρο βάθρο κάθονται τέσσερα περήφανα λιοντάρια, που από τα στόματά τους τρέχει νερό. Το λιοντάρι δεν συνηθίζεται σε κρήνες, καθώς είναι ζώο που δεν σχετίζεται με το νερό, αλλά στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιήθηκε σαν το σύμβολο της δύναμης των Ενετών.

Στην κορυφή της κρήνης είχε τοποθετηθεί ένα υπερφυσικού μεγέθους μαρμάρινο άγαλμα του τριαινοφόρου Ποσειδώνα, έργο υψηλής ποιότητας, φτιαγμένο από ντόπιο καλλιτέχνη. Το άγαλμα αυτό δεν σώζεται σήμερα και μας είναι άγνωστο πότε και πως καταστράφηκε ή αφαιρέθηκε.

Η κρήνη Μοροζίνι είναι το τελευταίο τμήμα του μεγάλου υδρευτικού έργου του Ηρακλείου, και στα θεμέλια της κρύβει την υπόγεια δεξαμενή, όπου έρχονταν το νερό με επιφανειακούς και υπόγειους αγωγούς από τις Αρχάνες, 15 χιλιόμετρα μακριά από το Ηράκλειο. Εντυπωσιακός είναι ο έξυπνος τρόπος που είχαν επινοήσει οι Ενετοί για να κάνουν το νερό να αναβλύζει από το στόμα των λιονταριών, χωρίς τη χρήση κάποιας αντλίας που θα το ανέβαζε από την υπόγεια δεξαμενή. Το νερό λόγω της υψομετρικής διαφοράς των Αρχανών σε σχέση με το Ηράκλειο έφτανε με φυσική ροή στην υπόγεια δεξαμενή κάτω από το συντριβάνι. Η δεξαμενή συνδεόταν με το συντριβάνι με μια κατασκευή με σχήμα πυραμίδας, πλατιά στη βάση και στενή στην κορυφή (έξοδο), που αύξανε την πίεση του νερού, το ανέβαζε στο συντριβάνι και το έκανε να αναβλύζει με ορμή από το στόμα των 4 λιονταριών.

Την περίοδο της τουρκοκρατίας ανοίχθηκαν οπές στους λοβούς της κρήνης για το ναμάζι των μουσουλμάνων, δηλαδή το συμβολικό πλύσιμο των χεριών και του προσώπου πριν μπουν στο απέναντι τζαμί για να προσευχηθούν. Το 1847 με απόφαση της τουρκικής διοίκησης προστέθηκαν στην κρήνη μαρμάρινες κολόνες περικλείοντάς την, ενώ στην κορυφή τοποθετήθηκε μία μαρμάρινη ταινία με την επιγραφή με επίχρυσα γράμματα «Σαντριβάνι του Αμπνούλ Μετζίτ» προς τιμήν του σουλτάνου.

Σήμερα το μνημείο έχει αποκατασταθεί στην αρχική του μορφή ύστερα από απόφαση του δημοτικού συμβουλίου το 1900. Σε συνεργασία με την αρχαιολογική υπηρεσία η κρήνη έχει πρόσφατα συντηρηθεί και από τα στόματα των λεόντων τρέχει ξανά μετά από χρόνια νερό. Παράλληλα γίνεται προσπάθεια να αποκαλυφθούν οι υπόγειοι ενετικοί αγωγοί που έφερναν το νερό στην κρήνη και να γίνει τέτοια διαμόρφωση του εδάφους ώστε να είναι ορατοί σε αυτόν που διασχίζει την πλατεία Λιονταριών ή Ελευθερίου Βενιζέλου.

Η κρήνη Σαγκρέντο , χτίστηκε από το Δούκα της Κρήτης Ιωάννη Σαγκρέντο,

μεταξύ των ετών 1602 και 1604 μ.Χ. για να υδρεύονται οι ευγενείς που συγκεντρώνονταν στη Λότζια. Αρχικά βρισκόταν στη δυτική πλευρά του Αγίου Τίτου προς την αποθήκη όπλων (Armeria), πίσω από τη Λότζια. Το νερό έφτανε στην κρήνη από την Καινούρια Πόρτα. Η κρήνη αποτελούνταν από ένα ανάγλυφο και πιθανότατα μια γούρνα. Το ανάγλυφο μισοκατεστραμένο σήμερα, είναι κατασκευσμένο από πωρόλιθο και παριστάνει μια γυναικεία μορφή η οποία κρατά στο δεξί της χέρι ένα ρόπαλο και στο αριστερό μια ασπίδα. . Λεγόταν ότι η μορφή αυτή συμβόλιζε την Κρήτη. Ήταν διακοσμημένη με μια παράσταση του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και στη μέση πρόσωπο επί θρόνου, πάνω σε επιφάνεια κοσμημένη με κρίνα. Αρχικά αποτελούσε τμήμα σαρκοφάγου, που ενσωματώθηκε στη συνέχεια στην κρήνη. Κατά την αναστήλωση της Λότζια το ανάγλυφο της κρήνης, το μοναδικό σωζόμενο τμήμα, εντοιχίστηκε στο βόρειο τοίχο της. Στο πάνω μέρος φέρει την επιγραφή «Cura Sagredi profluit ista ducis» (με τη φροντίδα του Σαγκρέντο ρέει αυτό το νερό). Σήμερα η γούρνα δε σώζεται καταστράφηκε από τους Γερμανούς που βομβάρδισαν το Ηράκλειο κατά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η Κρήνη Μπέμπο, δημιουργήθηκε από τον καπιτάνο Gian Matteo Bembo μεταξύ 1552 και 1554, που πρώτος διοχέτευσε πηγαίο νερό μέσω υδραγωγείου στο Χάνδακα για πρώτη φορά.

Βρίσκεται στην πλατεία Κορνάρου, καθώς και το τουρκικό Σεμπίλι - φιλανθρωπική Κρήνη -, η οποία κτίστηκε αργότερα. Πίσω της υπάρχει το γλυπτό που απεικονίζει τον Ερωτόκριτο και την Αρετούσα, τους ήρωες του γνωστού λυρικού έπους της Κρητικής Αναγέννησης.

Ιδιαίτερης ομορφιάς Κρήνη φέρει αναγεννησιακά και γοτθικά στοιχεία. Επίσης φέρει οικόσημα του Δούκα Γκρίτι και των Τιέπολο, Έμο και Μαρίνο, ενώ ο κρουνός της φέρει ανάγλυφο διάκοσμο με φυσικές παραστάσεις.

Σε δεύτερη χρήση ήταν η μαρμάρινη λεκάνη που συνέλεγε νερό, η οποία αρχικά θα πρέπει να ήταν ρωμαϊκή σαρκοφάγος. Η κρήνη είχε αέτωμα που αφαιρέθηκε και σήμερα δεν υπάρχει.

Μεγάλο ακέφαλο άγαλμα ρωμαϊκής περιόδου από την Ιεράπετρα δεσπόζει στη μέση της Κρήνης. Σύμφωνα με την παράδοση τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, το άγαλμα αυτό ήταν βαμμένο μαύρο και λατρευόταν από τους μαύρους κάτοικους του Χάνδακα. Η δεξαμενή που συλλεγόταν το νερό, πάνω στην οποία είχε εντοιχιστεί η Κρήνη, προκειμένου να διαμορφωθεί η πλατεία, αφαιρέθηκε το 1938.

Μυθοι και Θρύλοι της Κρήτης