Η ιστορία των μύλων του Οροπεδίου Λασιθίου

Στην Κρήτη η χρήση της αιολικής ενέργειας ξεκινά ήδη από την αρχαιότητα, όταν στα μινωικά χρόνια οι Μινωίτες εκμεταλλεύτηκαν την ισχύ του ανέμου στη στεριά και τη θάλασσα. Ο σημαντικός εφευρέτης και τεχνουργός τη αρχαιότητας, Δαίδαλος, ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον άνεμο σαν κινητήρια δύναμη. Σύμφωνα με μια εκδοχή της μυθολογίας, ο μεγάλος αυτός τεχνουργός έφτιαξε δύο ατομικά πλοιάρια με κατάρτια, στα οποία τοποθέτησε ιστία από πανιά. Τα πλοιάρια αυτά, επωφελούμενα του ουρίου ανέμου, ήταν πιο γοργά από τα κωπηλατούμενα και αργοκίνητα πλοία του Μίνωα που τον καταδίωκαν. Η χρήση, λοιπόν, των ιστίων στα πλοία, ανέπτυξε τη ναυσιπλοΐα των αρχαίων Ελλήνων.

Το Οροπέδιο Λασιθίου αποτελούσε πάντοτε μέρος αγροτικής καλλιέργειας. Ένα από τα πιο χρήσιμα εργαλεία των αγροτών αποτέλεσαν οι ανεμόμυλοι, που σκοπό είχαν την ύδρευση των χωραφιών εκμεταλλευόμενοι τους συνεχής ανέμους.

Εμπνευστής και κατασκευαστής του πρώτου ξύλινου αντλητικού ανεμόμυλου ήταν ο Εμμανουήλ Παπαδάκης, ο επονομαζόμενος «Σπιρτοκούτης», που σαν άλλος Δαίδαλος επινόησε το «όχημα» για να εκμεταλλευτεί τον άνεμο. Η ιδέα του παρουσιάστηκε σε ηλικία μόλις 20 ετών, το 1890, και την εμπνεύστηκε από τους αλευρόμυλους, κάνοντας το Λασίθι πλούσιο, καθώς όλη η περιοχή, του οφείλει τη μετέπειτα αγροτική και τουριστική της ανάπτυξη.

Αξίζει να σημειωθεί πως μέχρι τότε η άντληση του νερού γινόταν με τα παλαιά μέσα άντλησης όπως το Γεράνι το Βίντσι ή ακόμα με τον κουβά και το σχοινί, η οποία εκτός από κουραστική δεν ήταν και απόδοση γι’ αυτό και δεν είχαμε ανάπτυξη της καλλιέργειες στο κάμπο παρά μόνο μερικά αυλάκια κοντά στα χωριά για τις ανάγκες της οικογένειας.

Το 1920 ο Στέφανος Μαρκάκης (Μαρκοστεφανής) θα κάνει μια σειρά από καινοτομίες στον είδη υπάρχοντα ξύλινο ανεμόμυλο του Σπιρτοκούτη και θα αποκτήσει τη φήμη ενός από τους πιο προοδευτικούς ανθρώπους στο Οροπέδιο. Με τις επινοήσεις του, ο Μαρκοστεφανής κατάφερε να εκσυγχρονίσει και να τελειοποιήσει το μύλο φτάνοντας τον στη σημερινή του μορφή, αλλάζοντας τον ξύλινο πύργο με μεταλλικό, κάνοντας τον πιο στερεό, αυξάνοντας έτσι και το ύψος του μύλου και κυρίως κατασκευάζοντας τη σιδερένια κουλούρα, όπου πάνω σε αυτήν διολισθαίνει κυκλικά το σύστημα της κεφαλής.

Οι ανεμαντλίες, συνολικής εγκαταστημένης ισχύος πάνω από 5 MW, κατασκευάστηκαν στη συνέχεια από ντόπιους κατοίκους, σε μια εποχή και περιοχή όπου τα διαθέσιμα υλικά και τεχνολογίες ήταν περιορισμένα και σε ποσότητα και σε ποικιλία, για να υπηρετήσουν τον απλό αγρότη, δένοντας αρμονικά με το περιβάλλον, αποτελώντας ένα πρωτόγνωρο θέαμα και μάλιστα σε μια από τις πιο υπήνεμες περιοχές της Κρήτης.

Αξίζει να σημειωθεί, όπως αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά, ότι κατά την περίοδο της μεγάλης ξηρασίας στην Αφρική και Ινδία στις αρχές του 1970 ο ΟΗΕ (Unisef) απέστειλε ειδικούς μηχανικούς στην Κρήτη, οι οποίοι αντέγραψαν το λασιθιώτικο ανεμόμυλο, μεταφέροντας την τεχνογνωσία άντλησης νερού και κατασκεύασαν πανομοιότυπους κρητικούς ανεμόμυλους στην Αιθιοπία την Ινδία και την Αμερική.

Πριν μερικές δεκαετίες, όταν η άρδευση των χωραφιών εξαρτώταν αποκλειστικά από τους 12.000 ανεμόμυλους που εξυπηρετούσαν το οροπέδιο, τα λευκά πανιά πρόσδιδαν μια μοναδική ομορφιά στο τοπίο. Μέχρι πρόσφατα, μεγάλο μέρος των ανεμόμυλων είχε εγκαταλειφθεί ή αφαιρεθεί. Σήμερα γίνεται μια προσπάθεια αποκατάστασης των ανεμόμυλων με ένα νέας τεχνολογίας πανί, η οποία κέρδισε μάλιστα βραβείο πολιτιστικής κληρονομιάς από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ένα ακόμα από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία του οροπεδίου είναι 26 πέτρινοι αλευρόμυλοι που συναντάμε στην κύρια είσοδο του οροπεδίου. Οι πέτρινοι μύλοι αποτελούν το μεγαλύτερο μυλοτόπι της Ελλάδας. Σήμερα δυστυχώς είναι ερειπωμένοι και έχουν ανακατασκευαστεί μόνο τρεις από αυτούς, ενώ γίνονται προσπάθειες για τη συντήρηση περισσότερων.

Μυθοι και Θρύλοι της Κρήτης