Ιωσήφ Σηφάκης στο Innodays 20022: «Η Ελλάδα μπορεί να αναπτύξει καινοτομία όμως χρειάζονται πρωτοβουλίες»

Με μεγάλη συμμετοχή κι ακόμα μεγαλύτερες προοπτικές ως προς την παραγωγή αξιοποιήσιμου αποτελέσματος και την καθιέρωση του ως ετήσιου θεσμού ξεκίνησε το απόγευμα της Παρασκευής στους χώρους του ΔΕΚΚ, στις Γούρνες, το τριήμερο Καινοτομίας «InnoDays 2022–Η Κρήτη της Γνώσης και της Παραγωγής», που διοργάνωσε η Περιφέρεια Κρήτης.

Στη διάρκεια της είχαμε μια σειρά από ομιλίες και τοποθετήσεις, ανάμεσα στις οποίες και του ακαδημαϊκού και πολυβραβευμένου επιστήμονα κ Ιωσήφ Σηφάκη, ο οποίος στη δική του ομιλία δεν χάιδεψε αυτιά.

«Είναι οιωνός άριστος αυτό που είδα εδώ για να κτίσουμε την ανάπτυξη που θα στηρίζεται στην καινοτομία», ωστόσο, είπε, αν και επί χρόνια η καινοτομία αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα των κυβερνήσεων η πρόοδος της δεν είναι ακόμα ικανοποιητική. Μόνο πρόσφατα, πρόσθεσε, βγαίνοντας από την κρίση η χώρα φαίνεται να προσβλέπει στην καινοτόμα ανάπτυξη.

Σύμφωνα με τον κορυφαίο επιστήμονα δεν είναι ανάγκη κάποιος να είναι γίγαντας για να έχει θέση στην αρένα της καινοτομίας. Ανέφερε μάλιστα ως χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτά του Ισραήλ, της πολυκαινοτόμου Ελβετίας, της Ταϊβάν αλλά και των Σκανδιναβικών χωρών.

Αυτές δείχνουν, κατά τον κ. Σηφάκη, πως και η Ελλάδα μπορεί να αναπτύξει καινοτομία όμως χρειάζονται πρωτοβουλίες και μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση. Τα χρήματα από μόνα τους, υπογράμμισε, δεν αρκούν, χρειάζονται ιδέες, να αποκαταστήσουμε αξιοκρατία.

Το ισχυρό ανθρώπινο δυναμικό της Κρήτης, τόνισε ο κ Σηφάκης, πρέπει να το υποστηρίξουμε καλύτερα.

Ο ίδιος αναφέρθηκε στο πολυκερματισμένο ερευνητικό πεδίο στην Ελλάδα, που αποτελεί εμπόδιο αλλά και τα κριτήρια αριστείας που πρέπει να αλλάξουν.

Η αγορά εργασίας, είπε σε άλλο σημείο της ομιλίας του, είναι παγκόσμια δεν μπορούμε να έχουμε υψηλής αξίας ερευνητές με χαμηλούς μισθούς, ούτε να μην καλλιεργούμε τη συνεργασία με άλλες χώρες.

Στάθηκε και στην γραφειοκρατία που πρέπει να καταργηθεί αλλά και στο γεγονός του ότι η Ελλάδα δεν είναι ακόμα ελκυστική στο επενδυτικό κεφάλαιο.

Ο κ. Σηφάκης επέμεινε πως πρέπει να προωθήσουμε καινοτόμες επιχειρήσεις που να αντέχουν το διεθνή ανταγωνισμό.

«Έχουμε καθυστερήσει, δεν πήραμε έγκαιρα αποφάσεις. Ο τουρισμός δεν αρκεί για να κτίσουμε μια ισχυρή οικονομική ανάπτυξη καθώς μονόδρομος είναι η ανάπτυξη καινοτόμου οικονομίας» είπε καταλήγοντας.

Oλόκληρη η ομιλία του κ. Σηφάκη είναι η παρακάτω:

Είναι μεγάλη χαρά που μου δίνεται η ευκαιρία να μιλήσω σε αυτή την εκδήλωση για την Καινοτομία και για την σύνδεση της γνώσης και της παραγωγής, που οργανώνει η Περιφέρεια Κρήτης.  

Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα για την πρόσκληση να παρουσιάσω την άποψή μου για ένα θέμα που από καιρό πιστεύω είναι πολύ σημαντικό για το μέλλον του τόπου μας: την ανάπτυξη μιας σύγχρονης και ανταγωνιστικής οικονομίας με κινητήρια δύναμη την τεχνολογία και την καινοτομία. 

Βέβαια επί χρόνια, η καινοτομία έχει ανακηρυχθεί ως κορυφαία προτεραιότητα σε προγραμματικές δηλώσεις πολλών κυβερνήσεων. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι ιθύνοντες ήταν αρκετά αισιόδοξοι για τη δυνατότητα η Ελλάδα ή κάποια περιοχή της Ελλάδας να γίνει ένα είδος Silicon Valley.

Παρά ταύτα διαπιστώνουμε ότι η πρόοδος προς αυτή την κατεύθυνση δεν είναι ικανοποιητική. Η καινοτομία παρέμεινε επί δεκαετίες ένα σύνθημα σε προγραμματικά ευχολόγια και ίσως μόνο πρόσφατα βγαίνοντας από την κρίση, η χώρα φαίνεται να προσβλέπει στην καινοτόμο ανάπτυξη. 

Σήμερα, θα ήθελα να συζητήσω δύο θέματα:
1.    Να εξηγήσω κάτω από ποιες ιστορικές συνθήκες και διαδικασίες, η καινοτομία μετατράπηκε σε μοχλό οικονομικής ανάπτυξης σε παγκόσμιο επίπεδο κατά το τέλος του 20ού αιώνα.  

2.    Να εξηγήσω πώς μαθαίνοντας από τα παραδείγματα άλλων χωρών μπορούμε να διαμορφώσουμε μια εθνική και περιφερειακή στρατηγική για βιώσιμη ανάπτυξη βασισμένη στην καινοτομία.

1.    Σχετικά με την καινοτομία και τα οικοσυστήματα καινοτομίας 

Στις δεκαετίες των ετών 60-70, παρατηρούμε μικρή αλληλεπίδραση μεταξύ της ακαδημαϊκής έρευνας και της βιομηχανίας. Οι μεγάλες εταιρείες είχαν τα δικά τους εργαστήρια για να καλύψουν τις ανάγκες τους από τη βασική έως την εφαρμοσμένη έρευνα. 
Στη δεκαετία του 80, παρατηρούμε μια νέα κατάσταση που διαμορφώνεται από τη σύγκλιση μεταξύ της ακαδημαϊκής έρευνας και της βιομηχανίας. Αναδύονται αυτό που λέμε οικοσυστήματα καινοτομίας που συνδυάζουν τρεις τύπους φορέων: μεγάλες εταιρείες, κέντρα αριστείας και νεοφυείς επιχειρήσεις. Καθένας από αυτούς τους φορείς έχει συγκεκριμένο ρόλο.
•    Η βιομηχανία φέρνει χρηματοδότηση και νέα προβλήματα. 
•    Τα κέντρα αριστείας προσφέρουν βασική έρευνα, δεξιότητες και γνώσεις.
•    Οι νεοφυείς επιχειρήσεις είναι ελαφρές αποτελεσματικές δομές ικανές να μετατρέψουν καινοτόμα αποτελέσματα σε προϊόντα ή υπηρεσίες.

Τα οικοσυστήματα καινοτομίας χαρακτηρίζονται από δημιουργική κουλτούρα, υψηλό ανθρώπινο δυναμικό και ποιότητα ζωής - εγκαθίστανται σε περιοχές όπου είναι καλό να ζει κανείς. 
Επιπλέον, η ανάπτυξη οικοσυστημάτων καινοτομίας υποστηρίζεται από κρατικές επιχορηγήσεις και χρηματοδοτείται από ιδιωτικές επενδύσεις, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και επιχειρηματικά κεφάλαια. 

Τα οικοσυστήματα καινοτομίας στηρίζονται σε έναν «ενάρετο κύκλο» που συντηρεί και ενισχύει αυτή τη συμβίωση και τη συνεργασία μεταξύ των φορέων. 
•    Τα κέντρα αριστείας χρηματοδοτούνται από τη βιομηχανία και ταυτόχρονα εμπλουτίζουν το ερευνητικό τους χαρτοφυλάκιο. 
•    Η βιομηχανία ελαχιστοποιεί το ρίσκο και το κόστος της βασικής έρευνας και επικεντρώνεται στην επαλήθευση αποτελεσμάτων και στις εφαρμογές τους.

Θα ήθελα να τονίσω ότι τα οικοσυστήματα καινοτομίας που πρωτοεμφανίστηκαν στις ΗΠΑ, είναι πλέον ένα καθιερωμένο παράδειγμα και ένα σχήμα συνεργασίας που εφαρμόζεται σε όλες τις χώρες. Το μυστικό της επιτυχίας τους είναι η συνέργεια μεταξύ όλων των παραγόντων: έρευνα, μεταφορά τεχνολογίας, στήριξη από τη βιομηχανία, επενδύσεις και το επιχειρηματικό κεφάλαιο. 

Μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι ότι δεν χρειάζεται να είσαι οικονομικός γίγαντας, δεν χρειάζεται να είσαι υπερδύναμη για να έχεις μια καλή θέση στην αρένα της καινοτομίας. Οι ιδέες και η δημιουργικότητα των ανθρώπων μετρούν περισσότερο από τους φυσικούς πόρους.
Έχουμε πρωταθλητές της καινοτομίας μεταξύ των μεγάλων χωρών (αναπτυγμένων ή αναπτυσσόμενων) αλλά και των μικρών χωρών.
•    Το Ισραήλ είναι πλέον μια διάσημη περίπτωση - και νομίζω ότι είναι μια ενδιαφέρουσα περίπτωση για την Ελλάδα λόγω των ομοιοτήτων μεταξύ των δύο χωρών.
•    Η Ελβετία είναι μια πολύ καινοτόμος χώρα – εάν κρίνουμε από τον αριθμό δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που κατέχει. 
•    Η Ταϊβάν έχει αποκτήσει παγκόσμια ηγετική θέση στην κατασκευή ολοκληρωμένων κυκλωμάτων. 
•    Τέλος οι σκανδιναβικές χώρες έχουν εφαρμόσει ένα πολύ αποτελεσματικό μοντέλο με ισχυρή σύζευξη μεταξύ έρευνας και μεταφοράς τεχνολογίας.

2 Για μια στρατηγική καινοτομίας 

Αυτά τα παραδείγματα δείχνουν ότι η χώρα μας θα μπορούσε να αναπτύξει καινοτομία μια και έχει υψηλό επιστημονικό και τεχνικό δυναμικό και μια ζηλευτή γεωπολιτική θέση. Πρέπει όμως γι’ αυτό να πάρουμε κατάλληλες πρωτοβουλίες και σωστά μέτρα.

Τι πρέπει να γίνει; 

Καταρχήν, θα ήθελα να τονίσω τη σημασία του ανθρώπινου παράγοντα. Αυτό είναι κάτι που παραβλέπουν συχνά οι κυβερνητικές πολιτικές που βλέπουν μόνο τις καθαρά οικονομικές πτυχές του προβλήματος. Δεν αρκούν τα χρήματα. Χρειάζονται ιδέες, δημιουργικότητα, επιχειρηματικό πνεύμα. 
Πρέπει να εξαλείψουμε την αδράνεια, την ολιγωρία στο καθήκον, να αποκαταστήσουμε την πίστη στο κοινό καλό.  
Το έλλειμμα οράματος και ιδεών, ηθικών και πνευματικών αξιών δεν μπορεί να αντισταθμιστεί με υλικά αγαθά. Πρέπει να αποκαταστήσουμε την αξιοκρατία και να καταπολεμήσουμε τη φαυλότητα, να στηρίζουμε και να αναγνωρίζουμε την δημιουργική πρωτοβουλία. 

Η χώρα και ιδιαίτερα η Κρήτη, διαθέτει ένα αξιόλογο επιστημονικό και τεχνικό δυναμικό και αυτό αποτελεί ένα σημαντικό κεκτημένο για την ανάπτυξη της καινοτομίας. Όμως πρέπει να το αξιοποιήσουμε καλύτερα. Εδώ και χρόνια έχω υποστηρίξει, ιδιαίτερα ως Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας, ότι πρέπει να μεταρρυθμίσουμε ριζικά την Έρευνα για να την φέρουμε πιο κοντά στην πραγματική οικονομία δουλεύοντας παράλληλα προς δύο κατευθύνσεις: Κρίσιμη μάζα και Αριστεία. 

1.    Κρίσιμη μάζα: Το ερευνητικό τοπίο στην Ελλάδα είναι κατακερματισμένο σε Πανεπιστήμια, Ινστιτούτα και διάφορα εργαστήρια. Χρειαζόμαστε κρίσιμη μάζα σε επιλεγμένους στρατηγικούς ερευνητικούς τομείς. Σήμερα η ανάπτυξη καινοτόμων αποτελεσμάτων απαιτεί διεπιστημονική γνώση και έρευνα που τεκμηριώνεται από πειραματικά αποτελέσματα. Απαιτεί συνδυασμό δεξιοτήτων που εκτείνονται από τη βασική έως την εφαρμοσμένη έρευνα. 

2.    Η άλλη κατεύθυνση είναι η αριστεία. Πρέπει να αλλάξουμε τα κριτήρια για την πρόσληψη, την προαγωγή και την αξιολόγηση του Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού, ώστε να λαμβάνεται υπόψη η σπουδαιότητα και η δυνατότητα εφαρμογής των αποτελεσμάτων της έρευνας. 

Η αγορά εργασίας είναι παγκόσμια! Η ερευνητική και ακαδημαϊκή σταδιοδρομία πρέπει να γίνει πιο ελκυστική. Δεν μπορούμε να διατηρήσουμε στη χώρα ερευνητές υψηλής αξίας με χαμηλούς μισθούς, σε ένα γραφειοκρατικό και μη αξιοκρατικό σύστημα. 
Τέλος, θα ήθελα να τονίσω τη σημασία της διεθνούς συνεργασίας με τα καλύτερα ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού.
Είναι κρίμα που δεν έχουν ληφθεί ειδικά μέτρα για την προώθηση της συνεργασίας με το τεράστιο ακαδημαϊκό δυναμικό της ελληνικής διασποράς, πράγμα που έκαναν επιτυχώς  χώρες όπως το Ισραήλ και η Κίνα με τις ομοεθνείς τους επιστημονικές κοινότητες.  

Γενικότερα, πρέπει να θεωρήσουμε την έρευνα και την καινοτομία ως κορυφαίες προτεραιότητες. Θα πρέπει να ενισχύσουμε την διδασκαλία των θετικών επιστημών με τις τεχνικές και τεχνολογικές εφαρμογές τους σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.

Μια στρατηγική για την καινοτομία πρέπει να είναι διττή: 

1) Καταρχήν, να προσδιορίζει τα πλεονεκτήματα πάνω στα οποία μπορούμε να οικοδομήσουμε μια καινοτόμα οικονομία. Πρέπει να ορίσουμε προτεραιότητες που να αξιοποιούν πλεονεκτήματα στην παραγωγή και στο ανθρώπινο δυναμικό. Ακόμα και σε μεγάλες προηγμένες τεχνολογικά χώρες παρατηρούμε μια στόχευση και μια εξειδίκευση ανά περιοχές. Πολύ περισσότερο για μια χώρα όπως η Ελλάδα, για μια περιφέρεια όπως η Κρήτη. Θα ήταν λάθος να ξοδεύουμε πόρους προς όλες τις κατευθύνσεις, χωρίς ένα πρόγραμμα ανάπτυξης που να ορίζει ένα οδικό χάρτη και ορόσημα για την επίτευξή τους. 

Όσον αφορά την παραγωγή, πρέπει να προωθήσουμε τις καινοτόμες επιχειρήσεις που μπορούν να αντέξουν τον διεθνή ανταγωνισμό – όχι τις παρασιτικές και κρατικοδίαιτες. Πρέπει να αναπτύξουμε προγράμματα έρευνας σε τομείς στρατηγικής σημασίας. Πχ. σε εθνικό επίπεδο, η αμυντική βιομηχανία και το διάστημα, η ναυτιλία, ο τομέας της ενέργειας, η βιομηχανία τροφίμων και φαρμακευτικών φυτών, οι έξυπνες υπηρεσίες. Η Κρήτη μπορεί να αναπτύξει καινοτόμα οικονομία γύρω από την αγροδιατροφή, τον τουρισμό και τις υπηρεσίες, το περιβάλλον και την ενέργεια. Θα μπορούσε επίσης να αξιοποιήσει κατάλληλα το ερευνητικό της δυναμικό σε συνδυασμό με τα πλεονεκτήματα σε ποιότητα ζωής και γεωγραφική θέση, για να προσελκύσει ερευνητικά κέντρα μεγάλων εταιρειών όπως έχει συμβεί με άλλες περιοχές της Ευρώπης και της Ασίας.

2) Το δεύτερο σκέλος μιας στρατηγικής καινοτομίας είναι να γίνουν οι κατάλληλες και απαραίτητες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που να καταργούν γραφειοκρατικά εμπόδια και να παρέχουν τα κατάλληλα κίνητρα. Η όλη προσπάθεια θα πρέπει να υποστηριχθεί με επενδύσεις. Η Χώρα και η Περιφέρεια πρέπει να γίνουν πιο ελκυστικές για τα επενδυτικά κεφάλαια αξιοποιώντας τα πλεονεκτήματα μας. 
Παρά τη δραματική μείωση του κόστους εργασίας και τη διαθεσιμότητα εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού, η χώρα δεν είναι αρκετά ελκυστική για το επενδυτικό κεφάλαιο. Είναι πλείστα τα παραδείγματα χωρών αλλά και περιφερειών που κατάφεραν να αναπτύξουν καινοτόμα οικοσυστήματα επειδή πήραν τα κατάλληλα μέτρα προσελκύοντας επενδύσεις για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους. Θα αναφέρω χαρακτηριστικά την περίπτωση της Καταλανίας που δημιούργησε ένα τεχνολογικό κόμβο γύρω από την Βαρκελώνη σε λιγότερο από 15 χρόνια. Αξιοποιώντας το καθεστώς αυτονομίας της, θέσπισε ένα πλαίσιο με κίνητρα για επενδύσεις στις τεχνολογίες της πληροφορίας που προσέλκυσαν μια πλειάδα ξένων επενδυτών μεταξύ των οποίων η Microsoft και Google. 

Αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι η ανάπτυξη και εφαρμογή μιας στρατηγικής καινοτόμας ανάπτυξης δεν αποφασίζεται στα γραφεία άνωθεν και ερήμην των συντελεστών της. Απαιτεί την καλά σχεδιασμένη και ενεργή συνεργασία όλων των συντελεστών για την υλοποίησή της, ιδιαίτερα της έρευνας και των επιχειρήσεων, του κράτους και της περιφέρειας. Απαιτεί επίσης έναν διάλογο και μια σύνθεση που θα καθορίσει έναν οδικό χάρτη με προτεραιότητες και ορόσημα, με τους αντίστοιχους ρόλους των βασικών συντελεστών και θα ενορχηστρώνει τη δράση τους προς την επίτευξη κοινών στόχων. 

Έχω δει από κοντά πώς τόσο στις ΗΠΑ όσο και στις ευρωπαϊκές χώρες, καταρτίζονται προγράμματα ανά τομείς για την καινοτομία. Για να είμαι συγκεκριμένος, πχ στην Γερμανία, οι προτεραιότητες στην αυτοκινητοβιομηχανία συζητούνται με πρωτοβουλία των αρχών (εθνικών και περιφερειακών) από εκπροσώπους της βιομηχανίας και της έρευνας που δεσμεύονται σε ένα πολυετές συνήθως πενταετές πρόγραμμα συνεργασίας και επενδύσεων για την επίτευξη των στόχων. Η δέσμευση είναι ουσιαστική και η συνεισφορά των εταίρων στην ανάπτυξη του προγράμματος ελέγχεται κατά διαστήματα με τις κατάλληλες διαρθρωτικές αλλαγές.   
 
Τελειώνοντας θα πω πως χαίρομαι που επί τέλους η καινοτόμος ανάπτυξη είναι μέλημα και προτεραιότητα των εθνικών και περιφερειακών αρχών. Όμως ας συνειδητοποιήσουμε πως έχουμε καθυστερήσει και ότι δεν πήραμε εγκαίρως τις δέουσες αποφάσεις. 

Ομολογώ ότι λυπάμαι όταν ακούω συχνά-πυκνά ότι ο τουρισμός είναι η βαριά βιομηχανία της χώρας. Φυσικά ο τουρισμός είναι ένας σημαντικός τομέας για την οικονομική μας ανάπτυξη που μπορεί να αξιοποιηθεί περαιτέρω σε μια καινοτόμο οικονομία. Όμως δεν αρκεί για να χτίσουμε μια σύγχρονη οικονομία που σε αυτές τις δύσκολες εποχές είναι απαραίτητη για την ανεξαρτησία μας και την επιβίωση μας ως χώρα.

Η ανάπτυξη καινοτόμου οικονομίας είναι μονόδρομος. Πρέπει να δράσουμε αποτελεσματικά πριν είναι αργά. Χρειάζεται πολιτική βούληση και τόλμη για να γίνουν οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις και αλλαγές. Να προχωρήσουμε στην πραγμάτωση ενός ρεαλιστικού και φιλόδοξου οράματος αντάξιο του τόπου μας και της κληρονομιάς μας.  
Καιροί ου μενετοί.

Διαβάστε επισης:

Ξεχωριστή, με χιούμορ και νόημα, η παρουσία του Αρχιεπισκόπου στο InnoDays 2022

InnoDays 2022: Η Κρήτη της γνώσης και της παραγωγής χτυπάει στο ΔΕΚΚ στις Γούρνες