H προσφορά χρήματος δεν εξηγεί τον πληθωρισμό

Τα μιμίδια του Διαδικτύου και οι ειδικοί συχνά επιδεικνύουν συχνά μια συγκεκριμένου τύπου "κατανόηση" του πώς λειτουργεί η οικονομία των ΗΠΑ: ότι ο τεράστιος όγκος χρημάτων είναι ο πιο σημαντικός καθοριστικός παράγοντας επί της παραγωγής και των τιμών.

Σύμφωνα με τη λογική τους, η επέκταση της προσφοράς χρήματος η οποία σχετίζεται με την πανδημία από πλευράς της ομοσπονδιακής κεντρικής τράπεζας (Federal Reserve) προκάλεσε τον σημερινό πληθωρισμό και η τρέχουσα συρρίκνωσή της θα συντρίψει γρήγορα τον πληθωρισμό και θα προκαλέσει ύφεση.

Δύο λάθη

Μακάρι όμως η δουλειά της Fed να ήταν τόσο απλή. Μια τέτοια "γραμμή" σκέψη είναι λάθος, τουλάχιστον από δύο πλευρές.

Πρώτον, η προσφορά χρήματος είναι μόνον ένας από τους πολλούς παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την οικονομία των ΗΠΑ και η σύνδεσή της με τα πραγματικά οικονομικά αποτελέσματα ήταν πάντα εξαιρετικά αδύναμη. Η διάθεση των ανθρώπων για δανεισμό και η προθυμία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων να δανείσουν έχει επίσης σημασία.

Η κυκλοφορία του χρήματος - πιο ειδικά, η ταχύτητά της - εξαρτάται από τις ενέργειες μιας τεράστιας σειράς χρηματοπιστωτικών διαμεσολαβητών και των πελατών τους, εκ των οποίων οι τράπεζες αποτελούν μόνον ένα μικρό μέρος. Όλα αυτά αντικατοπτρίζονται στη διάσημη εξίσωση MV=PQ, όπου το M είναι χρήμα, το V είναι η ταχύτητα και τα P και Q είναι αντίστοιχα η τιμή και η ποσότητα της οικονομικής παραγωγής. Η γνώση του M δε βοηθάει πολύ στην πρόβλεψη του P ή του Q, επειδή το V είναι πολύ μεταβλητό.

Η Fed στόχευσε την προσφορά χρήματος μόνο μία φορά, κατά τη διάρκεια της μάχης του Paul Volcker με τον πληθωρισμό από το 1979 έως το 1982. Ακόμη και τότε, το κίνητρο ήταν κυρίως πολιτικό: η επιτακτική ανάγκη της επιβράδυνσης της αύξησης της προσφοράς χρήματος παρείχε κάλυψη στον Volcker για να ωθήσει τα επιτόκια σε προηγουμένως απίστευτα επίπεδα. Μόλις νικήθηκε ο πληθωρισμός, η Fed απέρριψε γρήγορα την ειδική στόχευση στην προσφορά χρήματος.

Δεύτερον, η άσκηση της νομισματικής πολιτικής από πλευράς Fed άλλαξε ριζικά το 2008, όταν το Κογκρέσο τής παραχώρησε τη δυνατότητα να πληρώνει τόκους για τα αποθεματικά τα οποία διατηρούν οι τράπεζες στην κεντρική τράπεζα. Η κίνηση διέκοψε τη σχέση μεταξύ του ποσού των τραπεζικών αποθεματικών, το οποίο είναι το βασικό στοιχείο για την προσφορά χρήματος και της τιμής της τραπεζικής πίστης. Εάν, ας πούμε, η Fed ορίσει το επιτόκιο των αποθεματικών στο 5%, οι τράπεζες δεν έχουν κανένα λόγο να δανείζουν για λιγότερο, ασχέτως του πόσα αποθέματα διαθέτουν.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο πληθωρισμός δεν εκτινάχθηκε εν μέσω των προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης της Fed από το 2009 έως το 2014 και από το 2020 έως το 2021, ακόμη και όταν η αύξηση των τραπεζικών αποθεμάτων και της προσφοράς χρήματος κορυφώθηκε σε περισσότερα από 4 τρισεκατομμύρια δολάρια και 26,9%, αντίστοιχα.

Τα περισσότερα χρήματα απλώς "κάθονταν": παρά το πλεόνασμα καταθέσεων το οποίο έφτασε τα 18 τρισεκατομμύρια δολάρια, τα συνολικά τραπεζικά δάνεια και μισθώσεις μειώθηκαν από το ανώτατο όριο των 10,9 τρισεκατομμυρίων δολαρίων τον Μάιο του 2020 σε 10,4 τρισεκατομμύρια δολάρια έναν χρόνο αργότερα. Και τώρα, το γεγονός ότι οι τράπεζες είναι γεμάτες αποθέματα και ρευστότητα θα μετριάσει επίσης τις επιπτώσεις της ποσοτικής σύσφιξης της Fed. Ένας λόγος για τον οποίο άργησαν τόσο να αυξήσουν τα επιτόκια στις καταθέσεις των πελατών είναι ότι δε χρειάζεται να προσελκύσουν περισσότερα χρήματα για να χρηματοδοτήσουν τον δανεισμό τους.

Και ο πληθωρισμός;

Από πού προήλθε, λοιπόν, ο πληθωρισμός; Η οικονομία υπερθερμάνθηκε για διάφορους λόγους: οι μετατοπίσεις στη σύνθεση της ζήτησης από τις υπηρεσίες προς τα αγαθά κατά τα πρώτα στάδια της πανδημίας οδήγησαν σε διαταραχές της εφοδιαστικής αλυσίδας, η δημοσιονομική τόνωση προστέθηκε στην ισχύ των δαπανών και η Fed διατήρησε τα επιτόκια πολύ χαμηλά για υπερβολικά πολύ καιρό.

Αν τα επιτόκια ήταν σημαντικά υψηλότερα, νωρίτερα, η οικονομία θα είχε αναπτυχθεί πιο αργά, η αγορά εργασίας δε θα ήταν τόσο σφιχτή και ο πληθωρισμός των μισθών και των τιμών θα ήταν χαμηλότερος.

Τι γίνεται λοιπόν με την ποσοτική χαλάρωση; Δεν είχε κανένα αποτέλεσμα; Φυσικά έπαιξε ρόλο στο να καταστήσει τη νομισματική πολιτική πιο ενθαρρυντική, μειώνοντας τις αποδόσεις των ομολόγων και τα επιτόκια των στεγαστικών δανείων, ωστόσο η συμβολή της στον πληθωρισμό είναι πολύ υπερβολικά αποτιμημένη. Τα περισσότερα από τα αποθεματικά και οι καταθέσεις τα οποία δημιούργησε απλώς περιήλθαν στον ισολογισμό του τραπεζικού συστήματος και δε χορηγήθηκαν ως δάνεια.

Ομοίως, ο αντίκτυπος της ποσοτικής σύσφιξης θα είναι πολύ πιο μέτριος απ’ ό,τι μπορεί να υποδηλώνει η συρρίκνωση των τραπεζικών αποθεματικών και της προσφοράς χρήματος. Εκείνο που πραγματικά έχει σημασία είναι το επίπεδο των βραχυπρόθεσμων επιτοκίων (πόσο υψηλά και για πόσο καιρό), ο αντίκτυπός τους στις οικονομικές συνθήκες και το πώς αυτό θα επηρεάσει την προθυμία των ανθρώπων να δανείζονται και να ξοδεύουν.

Bloomberg