Παγκόσμια οικονομία: Στη δίνη του χρέους οι αναπτυσσόμενες χώρες

Το οξυμένο πρόβλημα του χρέους που αντιμετωπίζουν πολλές από τις αναπτυσσόμενες χώρες θα είναι κυρίαρχο θέμα στις συζητήσεις της συνόδου κορυφής της G20 στο Δελχί τον επόμενο μήνα.

Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ, το δημόσιο χρέος έχει αυξηθεί ταχύτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες σε σύγκριση με τις ανεπτυγμένες χώρες την τελευταία δεκαετία. Η αύξηση του χρέους στον αναπτυσσόμενο κόσμο οφείλεται κυρίως στις αυξανόμενες αναπτυξιακές ανάγκες χρηματοδότησης – που επιδεινώθηκαν από την πανδημία COVID-19, την κρίση κόστους ζωής και την κλιματική αλλαγή – και από περιορισμένες εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης.

Κατά συνέπεια, ο αριθμός των χωρών που αντιμετωπίζουν υψηλά επίπεδα χρέους έχει αυξηθεί απότομα από μόνο 22 χώρες το 2011 σε 59 χώρες το 2022.

Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ, το συνολικό δημόσιο χρέος των αναπτυσσόμενων χωρών αυξήθηκε από 35% του ΑΕΠ το 2010 σε 60% το 2021. Ομοίως, το εξωτερικό δημόσιο χρέος, το μέρος του χρέους μιας κυβέρνησης που οφείλει σε ξένους πιστωτές, αυξήθηκε από 19% του ΑΕΠ σε 29% του ΑΕΠ το 2021.

Οι αναπτυσσόμενες χώρες αντιμετωπίζουν πρόσθετες σημαντικές προκλήσεις λόγω των υψηλών επιπέδων εξωτερικού δημόσιου χρέους, που τις καθιστούν πιο ευάλωτες σε εξωτερικούς κραδασμούς. Όταν οι παγκόσμιες χρηματοοικονομικές συνθήκες αλλάζουν ή οι διεθνείς επενδυτές αποστρέφονται περισσότερο τον κίνδυνο, το κόστος δανεισμού μπορεί να αυξηθεί ξαφνικά. Ομοίως, όταν το νόμισμα μιας χώρας υποτιμάται, οι πληρωμές του χρέους σε ξένο νόμισμα μπορεί να εκτοξευθούν στα ύψη, αφήνοντας λιγότερα χρήματα για αναπτυξιακές δαπάνες.

Όταν οι αναπτυσσόμενες χώρες δανείζονται χρήματα, πρέπει να πληρώνουν πολύ υψηλότερα επιτόκια σε σύγκριση με τις ανεπτυγμένες χώρες, ακόμη και χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το κόστος των διακυμάνσεων των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Οι χώρες στην Αφρική δανείζονται κατά μέσο όρο με επιτόκια που είναι τέσσερις φορές υψηλότερα από αυτά των Ηνωμένων Πολιτειών και ακόμη και οκτώ φορές υψηλότερα από αυτά της Γερμανίας

Το Reuters δίνει μια συνοπτική εικόνα των χωρών που αντιμετωπίζουν αυτήν τη στιγμή έντονα προβλήματα.

Ζάμπια

Η Ζάμπια ήταν η πρώτη αφρικανική χώρα που χρεοκόπησε κατά τη διάρκεια της πανδημίας και μετά από μια πολυαναμενόμενη έκρηξη προόδου τους τελευταίους μήνες φαίνεται τελικά να πλησιάζει σε ένα πλάνο αποκατάστασης.

Τον Ιούνιο, έκλεισε μια συμφωνία επανεξέτασης χρέους 6,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων με τις χώρες πιστωτές της «Λέσχης του Παρισιού» και τον μεγάλο δανειστή της, την Κίνα.

Οι λεπτομέρειες ακόμη συζητιούνται, αλλά η κυβέρνηση ελπίζει ότι θα καταφέρει να καταλήξει σε συμφωνία τους επόμενους μήνες με τα διεθνή ταμεία που κατέχουν τα απλήρωτα κρατικά της ομόλογα.

Η πρόοδος επιδοκιμάστηκε επίσης ως επιτυχία για την μαχόμενη πρωτοβουλία του κοινού πλαισίου της G20, η οποία δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας για να προσπαθήσει να εξορθολογίσει τις αναδιαρθρώσεις του χρέους, αλλά ήταν δύσκολο να λειτουργήσει στην πράξη.

Σρι Λάνκα

Η Σρι Λάνκα ανακοίνωσε ένα σχέδιο αναμόρφωσης του χρέους στα τέλη Ιουνίου και έκτοτε συνέχισε να σημειώνει πρόοδο, αν και όχι σε όλους τους τομείς.

Σχεδόν όλοι οι κάτοχοι των εγχώριων, εκφρασμένων σε δολάρια, Αναπτυξιακών Ομολόγων Σρι Λάνκα (SLDB) συμφώνησαν να ανταλλάξουν τα ομόλογά τους σε πέντε νέα ομόλογα υπό κυριαρχία σε ρουπίες Σρι Λάνκα που θα λήξουν μεταξύ 2025 και 2033.

Ένα άλλο μέρος του σχεδίου για το εσωτερικό χρέος αντιμετώπισε καθυστερήσεις, ωστόσο, με μια βασική προθεσμία για την ανταλλαγή ομολόγων του Δημοσίου να καθυστερεί τρεις φορές και τώρα να έχει οριστεί για τις 11 Σεπτεμβρίου.

Ο επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας της χώρας δήλωσε ότι οι μεγάλοι ξένοι πιστωτές της, όπως η Ινδία και η Κίνα, περιμένουν την ολοκλήρωση της διαχείρισης του εσωτερικού χρέους πριν συνεχίσουν τις συζητήσεις.

Σύμφωνα με τον ίδιο, οι διαπραγματεύσεις θα διεξαχθούν παράλληλα με την πρώτη αναθεώρηση του προγράμματος διάσωσης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) ύψους 2,9 δισεκατομμυρίων δολαρίων, που αναμένεται μέσα στον Σεπτέμβριο.

Εάν μέχρι τότε αποτύχει στην αναμόρφωση του εσωτερικού χρέους μπορεί να οδηγηθεί σε καθυστερήσεις τόσο όσον αφορά τις εκταμιεύσεις του ΔΝΤ όσο και τις συνομιλίες με τους πιστωτές.

Γκάνα

Η Γκάνα δεν κατάφερε να αντεπεξέλθει στο μεγαλύτερο μέρος του εξωτερικού χρέους της στο τέλος του περασμένου έτους. Είναι η τέταρτη χώρα που επιδιώκει μια νέα συμφωνία βάσει του Κοινού Πλαισίου και στοχεύει να μειώσει τις πληρωμές του διεθνούς χρέους της κατά 10,5 δισεκατομμύρια δολάρια τα επόμενα τρία χρόνια.

Η πρόοδός της ήταν σχετικά γρήγορη σε σύγκριση με τη Ζάμπια. Η κυβέρνηση συμφώνησε πρόσφατα να αντιμετωπίσει περίπου 4 δισεκατομμύρια δολάρια του εσωτερικού χρέους της μέσω μιας πράξης ανταλλαγής χρέους των συνταξιοδοτικών ταμείων και μιας ανταλλαγής ομολόγων σε δολάρια.

Έχει στείλει ένα σχέδιο αναδιάρθρωσης και ο υπουργός Οικονομικών της είπε ότι αναμένει επίσης να καταλήξει σε συμφωνία με τους κατόχους ομολόγων της χώρας μέχρι το τέλος του έτους.

Τα ταμεία γνωρίζουν ότι θα απαιτηθεί να διαγράψουν χρήματα, αλλά ελπίζουν ότι θα μπορούσε επίσης το σχέδιο να περιλαμβάνει ένα «μέσο ανάκαμψης» που θα σήμαινε ότι η Γκάνα θα επιστρέψει περισσότερα από αυτά τα χρήματα με την πάροδο του χρόνου, εάν η οικονομία της ανακάμψει γρήγορα.

Πακιστάν

Το Πακιστάν χρειάζεται πάνω από 22 δισεκατομμύρια δολάρια για την εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους και την πληρωμή άλλων οφειλών για το οικονομικό έτος 2024.

Μια υπηρεσιακή διοίκηση είναι υπεύθυνη μέχρι τις εκλογές που πρέπει να γίνουν μέχρι τον Νοέμβριο.

Ο πληθωρισμός και τα επιτόκια βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά την ώρα που δίνει τη μάχη της ανοικοδόμησης από τις καταστροφικές πλημμύρες του 2022.

Τον Ιούνιο, κατέληξε στο παραπέντε σε μια συμφωνία με το ΔΝΤ για μια διάσωση 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων, και η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ακολούθησαν ρίχνοντας στην οικονομίας της χώρας 2 δισ. και 1 δισ. δολάρια αντίστοιχα.

Τα αποθεματικά, τα οποία είχαν υποχωρήσει στα 3,5 δισεκατομμύρια δολάρια, είχαν ανακάμψει στα 7,8 δισεκατομμύρια δολάρια μέχρι τα τέλη Αυγούστου.

Οι οικονομολόγοι εκτιμούν ότι θα μπορούσε να έχει αρκετά για να φτάσει στις εκλογές, αλλά υπάρχουν μεγάλα ερωτήματα σχετικά με το πόσο καιρό θα είναι σε θέση να αποφύγει την χρεοκοπία χωρίς τεράστια υποστήριξη.

Τυνησία

Η Τυνησία αντιμετωπίζει μια βαθιά και σε όλα τα επίπεδα οικονομική κρίση.

Το μεγαλύτερο μέρος του χρέους είναι εσωτερικό, αλλά οι αποπληρωμές των ξένων δανείων καθίστανται ληξιπρόθεσμες εντός του έτους και οι οργανισμοί αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας έχουν πει ότι η Τυνησία ενδέχεται να χρεοκοπήσει.

Ο πρόεδρος της χώρας έχει κατηγορήσει τους όρους που απαιτούνται για να ξεκλειδώσει 1,9 δισεκατομμύρια δολάρια από το ΔΝΤ ως «υπαγορεύσεις» που δεν θα εκπληρώσει.

Η Σαουδική Αραβία υποσχέθηκε δάνειο με ευνοϊκούς όρους 400 εκατομμυρίων δολαρίων και επιχορήγηση 100 εκατομμυρίων δολαρίων, αλλά η οικονομία που εξαρτάται από τον τουρισμό συνεχίζει να αντιμετωπίζει ελλείψεις σε εισαγόμενα τρόφιμα και φάρμακα.

Η ΕΕ έχει διαθέσει περίπου 1 δισεκατομμύριο ευρώ  σε υποστήριξη, αλλά αυτό φαίνεται να συνδέεται κυρίως με τη συμφωνία ή τις μεταρρυθμίσεις του ΔΝΤ.

Αίγυπτος

Η Αίγυπτος παραμένει μια από τις μεγάλες χώρες που θεωρείται ότι κινδυνεύουν να πέσουν στη δίνη του χρέους.

Η μεγαλύτερη οικονομία της Βόρειας Αφρικής έχει χρέος περίπου 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε σκληρό νόμισμα – κυρίως σε δολάρια – για να πληρώσει τα επόμενα πέντε χρόνια, συμπεριλαμβανομένου ενός ομολόγου 3,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων το επόμενο έτος και η κυβέρνηση είναι αναγκασμένη να διαθέτει πάνω από το 40% των εσόδων της μόνο για πληρωμές τόκων χρέους.

Το Κάιρο έχει ένα πρόγραμμα 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων του ΔΝΤ και έχει υποτιμήσει τη λίρα κατά περίπου 50% από τον Φεβρουάριο του 2022.

Ωστόσο, ένα σχέδιο ιδιωτικοποίησης εξακολουθεί να είναι σε εξέλιξη και τον περασμένο μήνα παρέκκλινε από το σχέδιο του ΔΝΤ λέγοντας ότι θα διατηρήσει αμετάβλητες τις επιδοτούμενες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι τον Ιανουάριο.

Ένα μέρος από τα κρατικά της ομόλογα αλλάζουν χέρια με το ήμισυ της ονομαστικής τους αξίας και οι αναλυτές πιστεύουν ότι ένα βασικό κριτήριο για το αν μπορεί να επιστρέψει σε καλό δρόμο είναι το ύψος της υποστήριξης που παρέχουν οι πλούσιες χώρες του Κόλπου όπως η Σαουδική Αραβία στο μέλλον.

Ελ Σαλβαδόρ

Το Ελ Σαλβαδόρ έχει ξεφύγει από την καταστροφή και την χρεοκοπία και στράφηκε στην αγορά ομολόγων, ωθούμενο από δύο αιφνιδιαστικές εξαγορές χρέους και τον διορισμό ενός πρώην αξιωματούχου του ΔΝΤ ως συμβούλου του υπουργείου Οικονομικών.

Το καλοκαίρι του 2022, το ευρωομόλογό του 2025 έπεσε σε κάτι λιγότερο από 27 σεντς στο δολάριο, υπό το βάρος του υψηλού κόστους εξυπηρέτησης του χρέους και των ανησυχιών για τα χρηματοδοτικά του σχέδια και τις δημοσιονομικές πολιτικές.

Το ίδιο ομόλογο διαπραγματευόταν στα 91,50 σεντ τον Αύγ. 31, και ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ διαμορφώθηκε στο 77% τον Δεκέμβριο, το χαμηλότερο από το 2019, και προβλέπεται να μειωθεί άλλη μια ποσοστιαία μονάδα φέτος, σύμφωνα με τα στοιχεία της Refinitiv.

Το σχετικά ελαφρύ πλέον χρονοδιάγραμμα αποπληρωμής του χρέους της έως το 2027 και η υπερβολικά υψηλή δημοτικότητα του προέδρου Nayib Bukele, μειώνουν τους φόβους ότι η χώρα θα οδηγηθεί στη χρεοκοπία.

Κένια

Το δημόσιο χρέος του ανατολικοαφρικανικού έθνους ανέρχεται σχεδόν στο 70% του ΑΕΠ, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, θέτοντάς το σε υψηλό κίνδυνο ύφεσης χρέους.

Η κυβέρνηση έχει μετριάσει τις δαπάνες και πρότεινε μια σειρά από αυξήσεις φόρων, κατευνάζοντας ορισμένες ανησυχίες για επικείμενη χρεοκοπία.

Η Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης βρίσκεται σε συνομιλίες με την Κένυα για περισσότερα από 80,6 εκατομμύρια δολάρια προκειμένου να τη βοηθήσει να καλύψει τα χρηματοδοτικά της κενά φέτος, και συζητά επίσης τη δημοσιονομική στήριξη από την Παγκόσμια Τράπεζα.

Ωστόσο, παραμένουν οι ανησυχίες. Η αντιπολίτευση έχει αντιταχθεί σε πολλές από τις αυξήσεις φόρων και οι διαμαρτυρίες ανάγκασαν την κυβέρνηση να βάλει φρένο σε κάποιες από τις μεταρρυθμίσεις, όπως οι περικοπές στις επιδοτήσεις καυσίμων.

Ουκρανία

Η Ουκρανία πάγωσε τις πληρωμές χρέους το 2022 στον απόηχο του πολέμου με τη Ρωσία. Έχει ανακοινώσει ότι είναι πιθανό να αποφασίσει στις αρχές του επόμενου έτους εάν θα προσπαθήσει να επεκτείνει τη συμφωνία ή θα αρχίσει να εξετάζει πιθανώς πιο περίπλοκες εναλλακτικές λύσεις.

Κορυφαία ιδρύματα εκτιμούν ότι το κόστος ανοικοδόμησης μετά τον πόλεμο θα είναι τουλάχιστον 1 τρισεκατομμύριο ευρώ και το ΔΝΤ εκτιμά ότι η Ουκρανία χρειάζεται 3-4 δισεκατομμύρια δολάρια τονμήνα για να διατηρήσει τη χώρα ζωντανή.

Εάν ο πόλεμος με τη Ρωσία δεν κερδηθεί ή τουλάχιστον δεν πέσει η ένταση μέχρι το επόμενο έτος, το δίλημμα της αναδιάρθρωσης του χρέους αναμένεται να επηρεάσει τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ τον Νοέμβριο του 2024 και την υποστήριξη που θα λάβει η Ουκρανία, εάν κερδίσει την προεδρία ο Ντόναλντ Τραμπ ή κάποιος άλλος Ρεπουμπλικανός υποψήφιος.

Λίβανος

Ο Λίβανος βρίσκεται σε χρεοκοπία από το 2020 με ελάχιστες ενδείξεις ότι τα προβλήματά του θα επιλυθούν ανά πάσα στιγμή.

Το ΔΝΤ έχει εκδώσει αυστηρές προειδοποιήσεις, αλλά μια μικρή πρόοδος τους τελευταίους δύο μήνες ήταν μια πρόταση της κεντρικής τράπεζας για άρση της μακροχρόνιας δέσμευσης στο τοπικό νόμισμα της χώρας.