Ψάχνουν αντίδοτο στο έλλειμμα 900.000 κατοικιών

Επείγοντα μέτρα για να αντιμετωπίσει το στεγαστικό πρόβλημα, που αναγνωρίζεται πλέον από τα πιο επίσημα χείλη ως «πανευρωπαϊκή κοινωνική κρίση» με σοβαρές πολιτικές παρενέργειες, αναζητεί η Κομισιόν. Το θέμα έχει μπει για πρώτη φορά στην ατζέντα της επόμενης συνόδου κορυφής, ενώ ο αρμόδιος επίτροπος Νταν Γιόργκενσεν θα παρουσιάσει έως το τέλος του χρόνου σχέδιο για τον έλεγχο των τιμών των κατοικιών, που την τελευταία δεκαετία (2015-2024) αυξήθηκαν κατά μέσον όρο κατά 53% στην Ε.Ε. Στα σενάρια που εξετάζει η Κομισιόν, εκτός από νέα χρηματοδοτικά εργαλεία μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, περιλαμβάνονται και μέτρα περιορισμού της βραχυχρόνιας μίσθωσης και επενδύσεων σε ακίνητα από τρίτες χώρες.

Όπως σημειώνει ρεπορτάζ της Καθημερινής, το βαθύ κοινωνικό πρόβλημα κυριαρχεί σε αρκετές εκλογικές αναμετρήσεις, όπως στην Πορτογαλία και την Ιρλανδία. Στην πρώτη, μάλιστα, η κρίση στέγασης έδωσε «πόντους» στην Ακροδεξιά, στις τοπικές εκλογές την περασμένη εβδομάδα, οδηγώντας τον κεντροδεξιό πρωθυπουργό Λουίς Μοντενέγρο να δεσμεύσει 2,1 δισ. ευρώ από τον εθνικό προϋπολογισμό για το 2026 για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Τον περυσινό Δεκέμβριο, στις εθνικές εκλογές στην Ιρλανδία, η στέγαση αποτέλεσε πόλο αντιπαράθεσης μεταξύ των βασικών διεκδικητών της εξουσίας, των κομμάτων Φιάνα Φάιλ και Σιν Φέιν.

Με αφορμή την ολοκλήρωση της τρίμηνης δημόσιας διαβούλευσης, την περασμένη Παρασκευή, αλλά και ενόψει της συζήτησης των «27» για το ζήτημα της στέγασης, ο επίτροπος Γιόργκενσεν μίλησε σε μικρή ομάδα ανταποκριτών στις Βρυξέλλες, ανάμεσά τους και η «Κ».

Δύο διαστάσεις

Για τον Δανό επίτροπο, το ζήτημα της στέγασης «έχει δύο διαστάσεις: την ουσία του προβλήματος, αλλά και την πολιτική πραγματικότητα και κυρίως τις συνέπειές της». Αναγνωρίζει πως πλέον ήρθε η ώρα οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής να λάβουν σοβαρά υπόψη το πρόβλημα της στέγασης καθώς, διαφορετικά, θα ενισχυθούν περαιτέρω οι λαϊκιστές, που τάσσονται κατά της Ευρώπης, οι οποίοι ωστόσο δεν έχουν τις σχετικές απαντήσεις.

Οι Βρυξέλλες έως τώρα «δεν έχουν καταφέρει να αντιμετωπίσουν» ορισμένα από τα βασικά στοιχεία που οδήγησαν στη στεγαστική κρίση, παραδέχεται ο κ. Γιόργκενσεν. «Ως προς την ουσία: θα πρέπει πραγματικά να αναγνωρίσουμε ότι το πρόβλημα είναι τόσο σοβαρό, που πλέον μιλάμε για κοινωνική κρίση».

Μια κρίση που πλαισιώνεται από σοκαριστικούς αριθμούς και ποσοστά, όπως σημειώνει: «47 εκατομμύρια άνθρωποι πέρυσι δεν μπορούσαν να θερμάνουν ικανοποιητικά το σπίτι τους. Πρόκειται για τρελό αριθμό: 47 εκατομμύρια άνθρωποι επέλεξαν να έχουν φαγητό στο τραπέζι έναντι της θέρμανσης», λέει, ενώ σε αρκετά σημεία της συζήτησης αναφέρεται στα 75 εκατομμύρια πολιτών που ζουν σε συνθήκες συνωστισμού, αλλά και στο ένα εκατομμύριο αστέγων, η πλειονότητα, μάλιστα, των οποίων είναι Ευρωπαίοι πολίτες.

Ο Γιόργκενσεν είναι ο πρώτος επίτροπος που αναλαμβάνει χαρτοφυλάκιο στέγασης –κατ’ απαίτηση των Σοσιαλδημοκρατών (S&D)– ώστε να στηρίξουν την εκλογή της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν από το Ευρωκοινοβούλιο τον Ιούλιο του 2024 και η οποία με τη σειρά της κατέταξε το ζήτημα ως μία εκ των βασικών προτεραιοτήτων της Ε.Ε. στη νέα, πενταετή θητεία της.

«Θα πρόκειται για ολοκληρωμένο σχέδιο που θα καλύπτει όλους τους σημαντικούς πυλώνες του τομέα πολιτικής στέγασης: το πώς δηλαδή θα δημιουργηθούν περισσότερες επενδύσεις, πώς θα διευκολυνθεί ο κατασκευαστικός τομέας, πώς θα μειωθεί η γραφειοκρατία των Βρυξελλών, αλλά και η χρηματοδότηση νέων κτιρίων. Πώς οι πολίτες θα μπορούν να αγοράσουν ή να νοικιάσουν διαμερίσματα», εξηγεί.

Το πρόβλημα, πάντως, εντοπίζεται την τελευταία δεκαετία, όπου «οι τιμές έχουν ανέβει στα σπίτια κατά 20% και την ίδια στιγμή, οι άδειες οικοδόμησης έχουν μειωθεί επίσης κατά 20%. Αυτό αποτελεί σημαντικό πρόβλημα», τονίζει.

Την τελευταία δεκαετία (2015-2024) πράγματι οι τιμές των κατοικιών στην Ε.Ε. αυξήθηκαν κατά μέσον όρο 53%. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις παρατηρήθηκαν στην Ουγγαρία (+209,5%), στη Λιθουανία (+135%) και στην Πορτογαλία (+124,4%), σύμφωνα με τη Eurostat, ενώ η ενοικίαση έγινε επίσης πιο ακριβή. Μεταξύ 2010 και πρώτου τριμήνου του 2025, οι τιμές των ενοικίων αυξήθηκαν κατά μέσον όρο κατά 27,8%. Τα ενοίκια αυξήθηκαν σε όλη την Ε.Ε. –εκτός από την Ελλάδα (-11%)– με τις μεγαλύτερες αυξήσεις να καταγράφονται στην Εσθονία (+220%), στη Λιθουανία (+184%), στην Ουγγαρία (+124%) και στην Ιρλανδία (+115%).

Η κατακόρυφη αύξηση των ενοικίων οφείλεται εν μέρει στην αύξηση των βραχυπρόθεσμων μισθώσεων τύπου Airbnb, οι οποίες έβγαλαν από την αγορά κατοικίες και διαμερίσματα, παραδέχεται ο Γιόργκενσεν, που εξηγεί ότι «πρόκειται για τεράστιο ζήτημα. Χρειαζόμαστε εκεί περισσότερους ευρωπαϊκούς κανόνες». Σημειώνοντας ότι η λογική της αγοράς βασίζεται στο κέρδος και όχι στο τι είναι καλύτερο για την κοινωνία, αναφέρει ότι «δεν είμαι ενάντια στους ανθρώπους που κερδίζουν χρήματα, αλλά πρέπει να έχουμε μια κατώτατη γραμμή… αν θέλουμε αυτό που είναι καλύτερο για την κοινωνία μας, πρέπει να ρυθμίσουμε την αγορά».

Ο Δανός επίτροπος επιμένει ότι το «μπλοκ» μπορεί να δώσει ολιστική λύση, καθώς είναι «αρκετά σαφές ότι η στέγαση αποτελεί ευρωπαϊκή αρμοδιότητα», ενώ φέρνει ως παράδειγμα την αντιμετώπιση της πανδημίας, όπου για πρώτη φορά δόθηκε πανευρωπαϊκή απάντηση σε ένα ζήτημα που έως τότε –όπως σήμερα το στεγαστικό– δεν είχε απασχολήσει συνολικά τις Βρυξέλλες.

Προσώρας, έχει συσταθεί ειδική ομάδα εργασίας (Task Force) από ειδικούς εμπειρογνώμονες, που σήμερα αναλύουν τα προβλήματα των 27 κρατών-μελών, όπως έχουν καταγραφεί είτε από τις επισκέψεις του επιτρόπου σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, είτε μέσω επαφών του με δημάρχους, όπως τα μέλη της πρωτοβουλίας 15 ευρωπαϊκών πόλεων, ανάμεσά τους και ο δήμαρχος Αθηναίων, ή εκπροσώπους σχετικών ευρωπαϊκών οργανισμών. Καταγράφονται, επίσης, «καλές πρακτικές», όπως της δικής του πόλης, της Κοπεγχάγης, όπου λ.χ. οι δημοτικοί κανόνες επιβάλλουν το 25% των νέων κατοικιών να είναι είτε δημόσιες είτε κοινωνικές κατοικίες. «Δίπλα στα πιο ακριβά διαμερίσματα στην Κοπεγχάγη συνυπάρχουν κοινωνικές κατοικίες και κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά ποια ακίνητα είναι καλύτερα», τονίζει.

Από την Κομισιόν εξετάζονται, παράλληλα, και αμφιλεγόμενες προτάσεις, όπως της Ισπανίας, που σχεδιάζει φόρο 100% στην αξία των ακινήτων που αγοράζονται από υπηκόους εκτός Ε.Ε. χωρών. «Oλα είναι στο τραπέζι», σημειώνει ο Γιόργκενσεν, χωρίς όμως να δεσμεύεται ως προς την υιοθέτηση ενός τέτοιου μέτρου και παρότι η πολιτική του «οικογένεια» οι Σοσιαλιστές θέλουν η Κομισιόν να εξετάσει απαγόρευση αγοράς ακινήτων από ξένους επενδυτές.

Ο Γιόργκενσεν παραδέχεται τις ιδιαιτερότητες που εντοπίζονται σε διαφορετικά κράτη-μέλη. Για την Ελλάδα, την οποία επισκέφθηκε τον Ιούλιο, ερωτηθείς σχετικά από την «Κ» αναφέρει ότι έχει ήδη καταγράψει αρκετά κοινά προβλήματα με άλλες ευρωπαϊκές χώρες αλλά και ξεχωριστά, όπως για παράδειγμα το σοβαρό, όπως είπε, ζήτημα των κλειστών κατοικιών.

Σε κάθε περίπτωση, το επικείμενο σχέδιο θα αποτελείται από «μείγμα» συστάσεων, καθώς η στέγαση αποτελεί εθνική αρμοδιότητα, αλλά και «ήπιας» νομοθεσίας. Παράλληλα, ο επίτροπος δεσμεύεται να προστατεύσει καλύτερα τα δικαιώματα των ενοικιαστών, μέσω νομοθετικών μέτρων. Αναμένονται, εξάλλου, συγκεκριμένες προτάσεις, όπως: αναθεώρηση των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, κάτι που θα επιτρέψει στις κυβερνήσεις να χρησιμοποιούν κονδύλια – όπως και μέσω του νέου ευρωπαϊκού προϋπολογισμού (2028-2034), που θα είναι πλέον πιο «ευέλικτος» για την κατασκευή κατοικιών, ή φορολογικές ελαφρύνσεις για εταιρείες στέγασης. Ωστόσο παραδέχεται ότι τα δημόσια κονδύλια δεν είναι αρκετά για την αντιμετώπιση της κρίσης και επομένως, απαιτείται σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Αναγνωρίζοντας ότι η οικοδόμηση προσιτών κατοικιών είναι δαπανηρή, ο επίτροπος εξήγησε ότι δεν χρειάζεται να είναι έτσι, εάν ο ιδιωτικός τομέας είναι υποχρεωμένος να επωμιστεί μέρος του βάρους. «Αποτελεί πολιτική επιλογή», σημειώνει.

Για τον λόγο αυτό, η Κομισιόν συνεργάζεται στενά, όπως εξηγεί, με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για ανάπτυξη μοντέλων που θα διασφαλίσουν ότι τα σπίτια που κατασκευάζονται με δημόσια κονδύλια θα είναι προσιτά στους πολίτες.

Πηγές από την ΕΤΕπ αναφέρουν στην «Κ» ότι στην Ε.Ε. καταγράφεται σήμερα εκτιμώμενο έλλειμμα περίπου 900.000 κατοικιών ετησίως, ενώ πάνω από το 75% των υφιστάμενων κτιρίων χρειάζεται ενεργειακή ανακαίνιση, την ώρα που το ετήσιο επενδυτικό «κενό» υπερβαίνει τα 340 δισ. ευρώ, «κάτι που καθιστά σαφές ότι απαιτείται συντονισμένη ευρωπαϊκή δράση».

«Βιώσιμη κατοικία»

Στο πλαίσιο αυτό, τον περασμένο Ιούνιο, η ΕΤΕπ παρουσίασε ξεχωριστό σχέδιο δράσης «για την προσιτή και βιώσιμη κατοικία», που στοχεύει στην αύξηση της χρηματοδότησης κατά 40% από το 2025 και στη δημιουργία ή ανακαίνιση πάνω από 1,3 εκατ. κατοικιών έως το 2030.

Ηδη, άλλωστε, τα τελευταία πέντε χρόνια η ΕΤΕπ έχει χρηματοδοτήσει έργα ύψους 15,6 δισ. ευρώ για την κατασκευή ή ανακαίνιση σχεδόν 700.000 κατοικιών σε όλη την Ευρώπη. Κορυφαία πρότζεκτ αποτελούν εκείνα στην Πορτογαλία όπου συγχρηματοδοτείται το εθνικό πρόγραμμα «προσιτής στέγασης» με 1,3 δισ. για 12.000 κατοικίες, στην Τσεχία όπου έχουν δοθεί 60 εκατ. ευρώ για κατασκευή 700 κατοικιών για δημόσιους υπαλλήλους και στη Λετονία, που παρέχεται τεχνική βοήθεια μέσω του προγράμματος InvestEU για ανάπτυξη 2.200 ενοικιαζόμενων κατοικιών. Ομως, από τον επικείμενο σχεδιασμό λείπουν για την ώρα σχετικά πρότζεκτ στην Αθήνα. Ανθρωποι με γνώση των σχετικών διαδικασιών αναφέρουν ότι για την εξασφάλιση κονδυλίων από την ΕΤΕπ θα πρέπει να κατατεθούν από τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών συγκεκριμένα σχέδια και προτάσεις. Προσώρας, η ΕΤΕπ στην Ελλάδα χρηματοδοτεί με 95 εκατ. ευρώ την οικοδόμηση φοιτητικών κατοικιών και την αναβάθμιση των εγκαταστάσεων της πανεπιστημιούπολης στην Κρήτη.

Οι αριθμοί

35,5% του εισοδήματος στην Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε για κόστος στέγασης 
(το υψηλότερο στην Ε.Ε.) 

9,8% των νοικοκυριών στις πόλεις της Ε.Ε. διέθεσαν άνω του 40% του εισοδήματός τους για τη στέγη 

75% των κτιρίων χρειάζονται ενεργειακή ανακαίνιση

75 εκατ. πολίτες ζουν σε συνθήκες συνωστισμού

47 εκατ. πολίτες αδυνατούν να θερμάνουν το σπίτι τους

Πάνω από 1 εκατ. οι άστεγοι – συμπεριλαμβανομένων 400.000 παιδιών

Πηγές:  europa.eu/ ΕΤΕπ/ moneyreviews.gr / Καθημερινή