Υπνική παράλυση: Τι είναι και γιατί μας τρομάζει τόσο;

«Νόμιζα πως θα πεθάνω. Σαν να είχε συμπυκνωθεί όλο το κακό του σύμπαντος σε μια φούσκα μέσα στο υπνοδωμάτιό μου». Με αυτά τα λόγια περιγράφει ο Μπαλάντ Τζαλάλ την πρώτη του εμπειρία με την υπνική παράλυση– ένα φαινόμενο τρομακτικό, αλλά όχι επικίνδυνο, που αφορά εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως.

Όταν ήταν 19 ετών, ο Τζαλάλ βίωσε το πρώτο του επεισόδιο υπνικής παράλυσης. Ένα βράδυ ξύπνησε απότομα και, παρότι έβλεπε το περιβάλλον γύρω του, δεν μπορούσε να κουνηθεί ή να μιλήσει.

«Προσπάθησα να φωνάξω τους γονείς μου, αλλά δεν έβγαινε κανένας ήχος», θυμάται. Ένιωσε ένα αόρατο πλάσμα να τον πιάνει, να του σηκώνει τα πόδια και να τον πνίγει. Η τρομακτική αυτή εμπειρία, όμως, του άλλαξε τη ζωή. Σήμερα, στα 39 του χρόνια, είναι ερευνητής στο τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, με διδακτορικό στην Ψυχιατρική, και ειδικός στην υπνική παράλυση.

Τι είναι η υπνική παράλυση;

Η υπνική παράλυση συμβαίνει κατά τις μεταβάσεις προς ή από τον ύπνο REM (ταχεία κίνηση ματιών) και μοιάζει με ένα μποτιλιάρισμα σε πολυσύχναστη διασταύρωση — ο εγκέφαλος είναι ξύπνιος και σε εγρήγορση, ενώ το σώμα παραμένει κοιμισμένο και ακίνητο, με αποτέλεσμα να συγκρούονται, όπως εξηγεί ο Δρ. Μάθιου Γουόκερ, διευθυντής του Κέντρου Επιστήμης του Ύπνου στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ.

Ωστόσο, σύμφωνα με τους ειδικούς, παρότι προκαλεί τρόμο, η υπνική παράλυση δεν θεωρείται επικίνδυνη. Ωστόσο, αν συμβαίνει συχνά, μπορεί να προκαλέσει φόβο για τον ύπνο, έντονο άγχος και σωματική κόπωση.

Γιατί κάποιοι βλέπουν τέρατα;

Περίπου το 40% όσων βιώνουν υπνική παράλυση βλέπουν ή ακούν πράγματα που δεν υπάρχουν — από φαντάσματα μέχρι εξωγήινα πλάσματα. Για το 90% αυτών, οι ψευδαισθήσεις είναι τρομακτικές, συχνά περιλαμβάνοντας μορφές που πλησιάζουν, ασκούν πίεση στο στήθος ή απειλούν τη ζωή τους.

«Γιατί όμως βλέπουμε τέρατα; Μήπως επειδή τα όνειρά μας διαρρέουν στην συνειδητή μας αντίληψη;» αναρωτιέται ο Τζαλάλ. «Η απάντησή μου, σύμφωνα με την έρευνά μου, είναι, όχι ακριβώς».

Όταν ενα άτομο είναι ξύπνιο αλλά βιώνει υπνική παράλυση και νιώθει σύγχυση, η φυσική του αντίδραση είναι να προσπαθήσει να απελευθερωθεί από αυτή την κατάσταση. Ο εγκέφαλός του στέλνει συνεχώς σήματα κίνησης στο σώμα, αλλά αυτό δεν ανταποκρίνεται..

Όταν ο εγκέφαλος συνειδητοποιεί ότι το σώμα δεν ανταποκρίνεται, προσπαθεί να εξηγήσει τι συμβαίνει. Η λογική σκέψη (προμετωπιαίος φλοιός) υπολειτουργεί, ενώ το αμυγδαλοειδές, το «κέντρο συναγερμού» του εγκεφάλου, υπερλειτουργεί, προκαλώντας τρόμο και παραμορφώνοντας την πραγματικότητα.

Πολιτισμικές επιρροές

Στα ακαδημαϊκά του ταξίδια, ο Τζαλάλ διαπίστωσε ότι το περιεχόμενο και οι ερμηνείες των ψευδαισθήσεων, οι απόψεις σχετικά με το τι προκαλεί την παράλυση του ύπνου, καθώς και η συχνότητα και η διάρκεια των επεισοδίων μπορεί επίσης να έχουν πολιτισμική βάση. Οι άνθρωποι που ζούσαν στην Αίγυπτο και την Ιταλία, για παράδειγμα, έβλεπαν συχνά μάγισσες και κακά πνεύματα και πίστευαν πως μπορούσαν να πεθάνουν από υπνική παράλυση. Αντίθετα, στη Δανία ή τις ΗΠΑ, τα επεισόδια υπνικής παράλυσης αντιμετωπίζονται με λιγότερο φόβο.

Γιατί συμβαίνει

Αν και οι επιστήμονες γνωρίζουν πως η υπνική παράλυση οφείλεται σε μια δυσλειτουργία στη μετάβαση μεταξύ ύπνου και αφύπνισης, δεν έχουν καταλήξει με βεβαιότητα στο γιατί συμβαίνει. Ωστόσο, υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που φαίνεται να αυξάνουν τον κίνδυνο για διακοπτόμενο ύπνο και επεισόδια υπνικής παράλυσης. Αυτοί οι παράγοντες περιλαμβάνουν το άγχος, τη διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), τη διπολική διαταραχή και τις κρίσεις πανικού, σύμφωνα με ειδικούς. Ο Τζαλάλ βίωσε τα περισσότερα επεισόδια υπνικής παράλυσης όταν ήταν ακόμα στο σχολείο. Πλέον, βιώνει επεισόδια μόνο μία ή δύο φορές τον χρόνο, κυρίως σε περιόδους έντονου άγχους.

Άλλοι συνήθεις παράγοντες είναι η στέρηση ύπνου, το τζετ λαγκ, το ακανόνιστο πρόγραμμα ύπνου, οι διαταραχές του ύπνου όπως η ναρκοληψία και οι γενετικοί παράγοντες. Η αποφρακτική άπνοια ύπνου, η διαταραχή χρήσης ουσιών και ορισμένα φάρμακα – όπως αυτά για τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας – μπορούν επίσης να αυξήσουν τον κίνδυνο, σύμφωνα με την Cleveland Clinic.

Πώς αντιμετωπίζεται

Τα επεισόδια υπνικής παράλυσης μπορούν να μειωθούν σημαντικά με διάφορες πρακτικές ή θεραπείες, σύμφωνα με τον Γουόκερ, ξεκινώντας από την υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών ύπνου. Αυτό περιλαμβάνει επτά έως εννέα ώρες ποιοτικού, ξεκούραστου ύπνου κάθε βράδυ.

Η διατήρηση ενός σταθερού προγράμματος ύπνου, τόσο σε ποιότητα όσο και σε ποσότητα, «λειτουργεί σαν το κούρδισμα ενός εσωτερικού ρολογιού, μειώνοντας την πιθανότητα διαταραχών ανάμεσα στην εγρήγορση και τον ύπνο — όπως ακριβώς μια ορχήστρα χρειάζεται συγχρονισμό για να πετύχει την τέλεια αρμονία», εξηγεί ο Γουόκερ.

Επιπλέον, προτείνει να δοθεί έμφαση στη διαχείριση του άγχους, για παράδειγμα μέσω τεχνικών ενσυνειδητότητας (mindfulness) και ασκήσεων χαλάρωσης. Υπάρχουν επίσης θεραπείες που μπορούν να αντιμετωπίσουν βαθύτερα αίτια που πυροδοτούν την υπνική παράλυση, όπως η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, σύμφωνα με τον Γουόκερ, μπορεί να χορηγηθεί φαρμακευτική αγωγή. Αυτή περιλαμβάνει εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRI) ή τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, τα οποία βοηθούν στη ρύθμιση της ομαλής μετάβασης ανάμεσα στα στάδια του ύπνου ή ακόμη και στη μείωση της φάσης REM.

Η θεραπευτική προσέγγιση του Τζαλάλ

Ο Τζαλάλ αναπτύσσει εδώ και μία δεκαετία μια επίσημη θεραπευτική προσέγγιση, εμπνευσμένη από τη δική του εμπειρία. Η μέθοδός του ονομάζεται «θεραπεία διαλογιστικής χαλάρωσης» (meditation relaxation therapy). Σύμφωνα με πιλοτική μελέτη που δημοσίευσε το 2020, η θεραπευτική του προσέγγιση μείωσε τα επεισόδια υπνικής παράλυσης κατά 50% μετά από οκτώ εβδομάδες σε έξι άτομα με ναρκοληψία, σε σύγκριση με τέσσερα άτομα της ομάδας ελέγχου. Τώρα, ο Τζαλάλ διεξάγει νέα μελέτη στο Χάρβαρντ με περισσότερους συμμετέχοντες.

Τα βασικά βήματα της θεραπείας του είναι τα εξής:

-Αναπλαισίωση της εμπειρίας: Κλείστε τα μάτια και υπενθυμίστε στον εαυτό σας ότι αυτό που βιώνετε είναι συνηθισμένο και ότι δεν πρόκειται να πεθάνετε από αυτό.
-Συναισθηματική αποστασιοποίηση: Υπενθυμίστε στον εαυτό σας ότι πρόκειται για ένα τέχνασμα του εγκεφάλου και πως δεν υπάρχει λόγος να τρομάζετε ή να εντείνετε την εμπειρία με αρνητικές σκέψεις.
-Εστιάστε σε κάτι θετικό ώστε να μην σκέφτεστε την εμπειρία.
-Χαλαρώστε τους μυς σας και μην προσπαθείτε να κινηθείτε. Παρότι ορισμένοι ειδικοί προτείνουν μικρές κινήσεις, όπως το ελαφρύ κούνημα των δαχτύλων, ο Τζαλάλ προτρέπει να αποφεύγεται κάθε -προσπάθεια κίνησης, καθώς μπορεί να ενισχύσει τις παραισθήσεις.
Σύμφωνα με τον ερευνητή, η καλύτερη κατανόηση της βιολογίας μας και του επιστημονικού υποβάθρου της υπνικής παράλυσης μπορεί να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε την εμπειρία αυτή με περισσότερη ψυχραιμία.

ΠΗΓΗ: CNN