Ο πατριωτισμός των Ελλήνων
(Μια έρευνα της public issue)
Ο πατριωτισμός των Ελλήνων τις τελευταίες τρεις δεκαετίες βρίσκεται στο στόχαστρο. Πολλοί προσπαθούν να τον υπονομεύσουν ή να τον αποδομήσουν. Άλλοι τον βλέπουν ως εμπόρευμα και τον «πουλάνε» σε εκπομπές τηλεπωλήσεων. Ο Σύριζα, στα συλλαλητήρια κατά της συμφωνίας με τα Σκόπια, έφτασε στο σημείο να χαρακτηρίζει, τον κάθε πατριώτη που αντιδρά, εθνικιστή, ή ακόμα και φασίστα. Ο πρώην πρωθυπουργός, Αλ. Τσίπρας, σε ομιλία του στην Κ.Ο. του Σύριζα, χαρακτήρισε όσους από πατριωτικό αίσθημα συμμετείχαν στο μεγάλο συλλαλητήριο της Αθήνας (4 Φεβρουαρίου 2018) ετερόκλητο όχλο. Ο νυν πρωθυπουργός, Κ. Μητσοτάκης, στο διάγγελμά του για την 25η Μαρτίου ανέφερε ότι με την επανάσταση «συγκρότησαν Έθνος. Και ίδρυσαν κράτος Δημοκρατίας και Δικαιοσύνης», δηλαδή συντάχθηκε με εκείνη την σχολή σκέψης που ισχυρίζεται ότι το ελληνικό έθνος είναι ένα κατασκεύασμα δύο αιώνων. Στην άλλη όψη του νομίσματος παλαιότερα ο ΛΑΟΣ του Καρατζαφέρη, η Χρυσή Αυγή, ή τώρα η Ελληνική Λύση πουλάνε πατριωτισμό, κατά την φράση του του Νεοκλή Σαρρή: « Είμαστε ( εχθρικά ) απέναντι, σ΄ εκείνους που πουλάνε την πατρίδα, αλλά και σε αυτούς που «πουλάνε» πατρίδα…».
Μια χώρα που βρίσκεται μια δεκαετία σε πολλαπλή κρίση οικονομική, εθνική, κοινωνική, πολιτιστική κ.λπ., που έχει μειωμένη ανεξαρτησία στην οικονομική της πολιτική και απειλείται η εθνική ακεραιότητά της από την Τουρκία, σε Κύπρο, Θράκη και Αιγαίο, είναι λογικό να καταφεύγει για παρηγοριά στην έννοια του πατριωτισμού. Ο πατριωτισμός την τρέχουσα δεκαετία είναι η έννοια με τη μεγαλύτερη δυναμική, η πιο συζητημένη και η πιο (θεμιτά ή αθέμιτα) παρεξηγημένη.
Η έρευνα της public issue, με τίτλο: «Εμπειρική μέτρηση της έννοιας του πατριωτισμού σήμερα στην Ελλάδα» , αν και ελάχιστα απασχόλησε τα ΜΜΕ, μας δίνει πολύ ενδιαφέροντα ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία. Οι ερευνητές ήθελαν να μετρήσουν «“αίσθημα υπερηφάνειας” (“proud to be…”) που μπορεί να νιώσει ένας πολίτης, τόσο απέναντι στην έννοια της “πατρίδας”, όσο και στα σύμβολά της, όπως π.χ. απέναντι στη σημαία και τον εθνικό ύμνο». Οι ερευνητές ήθελαν να δουν «τα συναισθήματα των ερωτώμενων, απέναντι στον τόπο καταγωγής, γέννησης ή εγκατάστασής τους και στα συνακόλουθα σύμβολα, χωρίς να υπεισέρχονται συναισθήματα αντιπαλότητας ή επιθετικότητας προς άλλα έθνη, λαούς ή πολιτισμούς, όπως –σε αντιδιαστολή– θα απαιτούσε μια κλίμακα μέτρησης του εθνικισμού».
Οι ερευνητές μέτρησαν πέντε μεταβλητές:
α) Αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας ως Έλληνας/ίδα
β) Αίσθημα υπερηφάνειας για την ελληνική σημαία
γ) Αίσθημα υπερηφάνειας για τον εθνικό ύμνο
δ) Αίσθημα αγάπης για την Ελλάδα
ε) Αίσθημα θυμού όταν κατηγορείται η Ελλάδα
Ως προς το αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας ως Έλληνας/ίδα, το 82% των ερωτηθέντων απάντησε ότι αισθάνονται υπερήφανοι ως Έλληνες/ίδες. Το παραπάνω ποσοστό αναλύεται ως εξής: Οι γυναίκες στο αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας απαντούν θετικά σε ποσοστό 87% και οι άντρες σε ποσοστό 76%. Ως προς τις ηλικίες αυτών που εκφράζουν εθνική υπερηφάνεια, στην ηλικιακή ομάδα 17-34 ετών είναι το 79%, σε αυτή των 35-44 ετών 78%, στην επομένη των 45-54 ετών 84%, που είναι το υψηλότερο, στην ομάδα 55-64 ετών 80% και στους 65 ετών και άνω 83%. Όσον αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης, όσοι είναι κατώτερης εκπαίδευσης δηλώνουν εθνικά υπερήφανοι σε ποσοστό 88%, μέσης εκπαίδευσης σε ποσοστό 85% και οι ανώτερης εκπαίδευσης σε ποσοστό 75%. Ως προς την απασχόληση δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ ανέργων και εργαζομένων (78%), το ποσοστό ανεβαίνει στο 84% στον μη ενεργό πληθυσμό. Ως προς τη θέση στην απασχόληση, τα χαμηλότερα ποσοστά εθνικής υπερηφάνειας καταγράφουν οι εργοδότες – αυτοαπασχολούμενοι με 75%, ακολουθούν οι άνεργοι με 78%, οι μισθωτοί με 80% και τα υψηλότερα έχουν οι συνταξιούχοι (83%), οι φοιτητές (87%) και οι νοικοκυρές (91%). Ως προς το εισόδημα το 80% όσων αντιμετωπίζουν δυσκολία απαντά ότι αισθάνεται εθνική υπερηφάνεια και το ποσοστό ανεβαίνει στο 84% σε όσους τα καταφέρνουν ή ζουν άνετα.
Ως προς την αστικότητα των ερωτηθέντων, το 80% όσων ζουν σε αστικά κέντρα αισθάνονται εθνική υπερηφάνεια και το ποσοστό ανεβαίνει στο 84% μεταξύ αυτών που ζουν σε ημιαστικές ή αγροτικές περιοχές. Η έρευνα βρίσκει ότι η συχνότητα εκκλησιασμού επηρεάζει το αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας, αφού όσοι δεν εκκλησιάζονται ποτέ, εμφανίζουν ποσοστό εθνικής υπερηφάνειας 69%, αλλά μεταξύ αυτών που εκκλησιάζονται μερικές φορές τον χρόνο και όσων εκκλησιάζονται κάθε Κυριακή ή συχνότερα η διαφορά είναι μικρή, 82% οι μεν και 86% οι δε. Σχετικά με την ιδεολογική αυτοτοποθέτηση των ερωτηθέντων, η στερεοτυπική εικόνα δεν επιβεβαιώνεται, το χαμηλότερο ποσοστό εθνικής υπερηφάνειας παρουσιάζεται στην κεντροδεξιά, 74%. Στους υπόλοιπους πολιτικούς χώρους τα ποσοστά είναι πολύ κοντά: 83% σε όσους προσδιορίζονται ως αριστεροί, 84% ως κεντροαριστεροί, 82% οι κεντρώοι, 82% οι δεξιοί και 83% οι απολίτικοι. Σε συνέχεια αυτού του ερωτήματος η έρευνα δίνει και στοιχεία σχετικά με το τι ψήφισαν τον Σεπτέμβριο του 2015. Τα χαμηλότερα ποσοστά εθνικής υπερηφάνειας καταγράφονται σε όσους ψήφισαν Ένωση Κεντρώων (71%), ΚΚΕ (74%), ΝΔ (75%), και ΧΑ (76%) . Τα υψηλότερα σε Ποτάμι (80%), ΑΝΕΛ (81%) και σε όσους ψήφισαν Σύριζα το ποσοστό φτάνει σχεδόν στους 9 στους 10 (89%).
Το δεύτερο ερώτημα που εξέτασαν οι ερευνητές ήταν το αίσθημα υπερηφάνειας για την ελληνική σημαία. Το 92% των ερωτηθέντων δήλωσαν περήφανοι όταν κυματίζει η ελληνική σημαία. Ως προς το φύλο είναι 90% στους άνδρες και 94% στις γυναίκες. Στις ηλικιακές διαφοροποιήσεις στην ηλικιακή ομάδα 17-34 ετών το 86% αισθάνεται υπερηφάνεια για την ελληνική σημαία και στην συνέχεια το ποσοστό ανεβαίνει στο 89% στην ομάδα 35-44 ετών, στο 90% στην ομάδα 45-54 ετών, ακόμα πιο πάνω στους ηλικιακά μεταξύ 55-64 ετών, στο 92% και στο 95% σε όσους είναι από 65 ετών και άνω. Ως προς το επίπεδο εκπαίδευσης, παρατηρείται ό,τι και στο προηγούμενο ερώτημα, από το 97% όσων είναι κατώτερης εκπαίδευσης πέφτει στο 87% σε όσους είναι ανώτερης εκπαίδευσης (στη μέση εκπαίδευση είναι στο 94%). Σχετικά με τη θέση στην απασχόληση, φοιτητές, άνεργοι και εργοδότες-αυτοαπασχολούμενοι είναι κάτω από το 90% (83%, 87% και 89% κατά σειρά) και οι υπόλοιποι (μισθωτοί, συνταξιούχοι, νοικοκυρές) πάνω από 90%. Τα ποσοστά είναι πολύ υψηλά τόσο σε όσους δηλώνουν οικονομική άνεση (93%), αλλά και σε αυτούς που αντιμετωπίζουν δυσκολίες 91%.
Ως προς τον τόπο που διαμένουν, μικρές είναι οι διαφοροποιήσεις, το 91% όσων ζουν σε αστικά κέντρα νιώθουν υπερηφάνεια αντικρίζοντας την ελληνική σημαία, 94% όσων ζουν σε ημιαστικά και 93% όσων ζουν σε αγροτικά. Η συχνότητα εκκλησιασμού παίζει και εδώ τον ρόλο της, αφού, όσοι δεν εκκλησιάζονται ποτέ, κατά 79% νιώθουν υπερήφανοι μπρος στη σημαία. Στις υπόλοιπες τρεις υποκατηγορίες (μερικές φορές τον χρόνο, δυο, τρεις το μήνα, κάθε Κυριακή/συχνότερα) το ποσοστό είναι πάνω από 97%. Στην ιδεολογική αυτοτοποθέτηση οι αριστεροί εμφανίζουν το μικρότερο ποσοστό υπερηφάνειας έναντι της σημαίας (82%), αλλά όλοι οι υπόλοιποι καταγράφουν ποσοστά από 90% και άνω (κεντροαριστερά: 90%, κέντρο: 93%, κεντροδεξιά: 98%, δεξιά 94%, απολίτικοι: 93%). Τέλος, ως προς το τι ψήφισαν στις τελευταίες εθνικές εκλογές, το 88% των ψηφοφόρων του Σύριζα νιώθουν υπερήφανοι αντικρίζοντας τη σημαία και στα ίδια ή λίγο παραπάνω είναι τα ποσοστά και των υπολοίπων κομμάτων, ΝΔ: 96%, ΚΚΕ: 97%, ΑΝΕΛ: 92% κ.λπ.
Τα δύο επόμενα ερωτήματα, που είναι το αίσθημα υπερηφάνειας για τον εθνικό ύμνο και το αίσθημα αγάπης για την Ελλάδα, δεν θα τα παρουσιάσουμε αναλυτικά, γιατί εμφανίζουν την ίδια εικόνα με το ερώτημα για την ελληνική σημαία με ελάχιστες διαφοροποιήσεις. Να πούμε μόνο ότι, στο σύνολο των ερωτηθέντων, το 94% νιώθει υπερηφάνεια για τον εθνικό ύμνο και το 93% τρέφει αισθήματα αγάπης για την Ελλάδα.
Θα εξετάσουμε λίγο αναλυτικότερα το τελευταίο ερώτημα, αν, «όταν ακούτε κάποιους να κατηγορούν την Ελλάδα, αυτό σας θυμώνει;» Στο σύνολο των ερωτηθέντων το 80% θυμώνει, οι άντρες έχουν ποσοστό 74% και οι γυναίκες 86%. Σε αυτό το ερώτημα η ηλικιακή διαφοροποίηση παίζει σπουδαιότερο ρόλο, μιας και στην ομάδα 17-34 ετών το ποσοστό όσων θυμώνουν όταν κατηγορούν την Ελλάδα είναι λίγο πάνω από το 50% (56%), ανεβαίνει στο 73% στην ηλικιακή ομάδα 35-44 ετών και πάνω από το 80% στις επόμενες τρεις (45-54 ετών: 81%, 55-64 ετών: 83% και από 65 ετών και άνω: 86%). Ως προς το επίπεδο μόρφωσης, όσοι έχουν κατώτερη εκπαίδευση θυμώνουν περισσότερο (93%) από όσους έχουν μέση εκπαίδευση (84%) και όσους είναι της ανώτερης εκπαίδευσης (71%). Σχετικά με τη θέση στην απασχόληση εργοδότες-αυτοαπασχολούμενοι, μισθωτοί και άνεργοι εμφανίζουν ποσοστά γύρω στο 70% (72%, 78% και 72% αντίστοιχα). Οι συνταξιούχοι και οι νοικοκυρές εμφανίζονται να θυμώνουν όταν κατηγορούν την Ελλάδα σε ποσοστό 86% και 88%, ενώ οι φοιτητές μόλις σε 48% . Στο αν υπάρχουν οικονομικές δυσκολίες, το 83% όσων αντιμετωπίζουν δυσκολία θυμώνουν όταν κατηγορούν την Ελλάδα και το ποσοστό πέφτει στο 75% όσων τα καταφέρνουν ή ζουν άνετα.
Ως προς τον τόπο διαμονής το 78% όσων ζουν σε αστικά κέντρα θυμώνουν και το 84% όσων ζουν σε ημιαστικές και αγροτικές περιοχές. Η συχνότητα εκκλησιασμού εμφανίζει αντιστοιχίες, αλλά και αναντιστοιχίες με τα υπόλοιπα ερωτήματα. Το 68% όσων δεν εκκλησιάζονται ποτέ θυμώνει όταν κατηγορούν την Ελλάδα, το ποσοστό ανεβαίνει στο 79% όσων εκκλησιάζονται μερικές φορές τον χρόνο και πλησιάζει το 90% (87%) όσων εκκλησιάζονται συχνότερα. Σχετικά με την ιδεολογική τοποθέτηση, θυμώνουν με όσους κατηγορούν την Ελλάδα το 74% των αριστερών, το 79% των κεντρώων, των 83% των κεντροδεξιών και το 86% των δεξιών. Τέλος, όσον αφορά το κόμμα που στήριξαν στις τελευταίες εκλογές, το χαμηλότερο ποσοστό εμφανίζουν οι ψηφοφόροι του Ποταμιού , 60%, ακολουθούν οι της Ένωσης Κεντρώων και του Πασόκ με 79% και τα υψηλότερα παρουσιάζουν οι ψηφοφόροι του Σύριζα, της ΝΔ, του ΚΚΕ και της ΧΑ (83%, 83%, 84% και 86% αντίστοιχα).
Αν μπορούμε να βγάλουμε κάποια γενικά συμπεράσματα από την έρευνα είναι ότι στους πέντε δείκτες που μετρούν τον πατριωτισμό οι Έλληνες/ίδες, με κάποιες διαφοροποιήσεις ανάλογα το ερώτημα, παρουσιάζουν υψηλό αίσθημα πατριωτισμού. Ως προς το φύλο, οι γυναίκες σε όλα τα ερωτήματα εμφανίζονται από 5 έως 10 μονάδες με πιο ισχυρά πατριωτικά αισθήματα από τους άνδρες. Στις ηλικιακές ομάδες, παρατηρείται ότι στους νεώτερους (17-34 ετών) τα ποσοστά είναι ελαφρώς χαμηλότερα στα τέσσερα από τα πέντε ερωτήματα, αλλά στο πέμπτο ερώτημα (θυμός όταν κατηγορούν την Ελλάδα) είναι σημαντικά χαμηλότερο. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι, στον πληθυσμό αυτής της ηλικιακής ομάδας, τα περισσότερα χρόνια της ζωής τους με κοινωνική αντίληψη ταυτίζονται με τα χρόνια της κρίσης, όπου οι κατηγορίες κατά της Ελλάδας ήταν πολύ συχνές. Επομένως, ίσως να εμφανίζουν κάποιο είδος ανοχής απέναντι σε τέτοιες καταστάσεις, ή και να τις έχουν εσωτερικεύσει.
Στο επίπεδο εκπαίδευσης, σε όλα τα ερωτήματα, όσο ανεβαίνει το επίπεδο εκπαίδευσης μειώνονται λίγο, αλλά σταθερά τα θετικά αισθήματα έναντι του πατριωτισμού. Ως προς τη θέση στην απασχόληση δεν παρατηρούνται μεγάλες διαφορές, εκτός ίσως από το ότι νοικοκυρές και συνταξιούχοι εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά. Ως προς το εισόδημα, όσοι αντιμετωπίζουν δυσκολίες εμφανίζουν ελαφρώς πιο ενισχυμένα ποσοστά. Όσον αφορά την αστικότητα, όσοι διαμένουν σε ημιαστικές και αγροτικές περιοχές εμφανίζουν ελαφρώς πιο θετικά πατριωτικά αισθήματα σε σύγκριση με όσους είναι σε αστικά κέντρα. Όσοι διατηρούν έστω και μια τυπική σχέση με την Εκκλησία δεν διαφέρουν αρκετά σε σύγκριση με όσους διατηρούν πιο στενή σχέση ως προς τα αισθήματα πατριωτισμού. Διαφοροποίηση παρουσιάζεται με όσους δεν διατηρούν καθόλου σχέσεις με την Εκκλησία, οι οποίοι και στα πέντε ερωτήματα εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά.
Στην ιδεολογική αυτοτοποθέτηση θα ανέμενε κανείς, με βάση την ηγεμονία που ασκεί η εθνομηδενιστική τάση της αριστεράς στο σύνολο της αριστεράς, ότι όσοι τοποθετούνται ως αριστεροί θα έτρεφαν λιγότερο φιλικά αισθήματα έναντι του πατριωτισμού. Η έρευνα δείχνει ότι δεν παρατηρούνται ουσιαστικές διαφορές μεταξύ αριστερών, κεντρώων και δεξιών. Το ίδιο και ανάλογα με το ποιο κόμμα στήριξαν στις τελευταίες εκλογές. Οι ψηφοφόροι του Σύριζα δεν ακολουθούν τα εθνομηδενιστικά αισθήματα της ηγεσίας του κόμματος, αφού παρουσιάζουν από τα υψηλότερα ποσοστά στη μέτρηση του πατριωτισμού.
Τέλος, παρατηρούμε κάποιες διαφορές στις απαντήσεις μεταξύ των πέντε ερωτημάτων, στα τρία που έχουν να κάνουν με την υπερηφάνεια σχετικά με τη σημαία, τον εθνικό ύμνο και την αγάπη προς την Ελλάδα τα ποσοστά αποδοχής στο σύνολο είναι πάνω από 90% (92%, 94% και 93%), αλλά το αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας και το αίσθημα θυμού όταν κατηγορούν την Ελλάδα είναι τουλάχιστον δέκα μονάδες πιο κάτω, που πιθανώς φανερώνει έναν πληγωμένο πατριωτισμό εξαιτίας των εξελίξεων της τελευταίας δεκαετίας στη χώρα και όχι τόσο μειωμένου πατριωτισμού.
Εντέλει, ο πατριωτισμός των Ελλήνων, παρά την κατασυκοφάντησή του από πνευματικές ελίτ, πολιτική εξουσία κ.ά., καλά κρατεί .
*Ο Γιάννης Ξένος σπούδασε Ψυχολογία και αρθρογραφεί σε εφημερίδες και περιοδικά. Εργάζεται στον χώρο του βιβλίου.
*Σημείωση: Οι απόψεις των αρθρογράφων αποτελούν προσωπικές θέσεις και δεν αποτελούν τυχόν θέσεις του newshub.gr
-
24 Απριλιου 2024, 09:27Βολές στο κέντρο... της Τετάρτης!
-
24 Απριλιου 2024, 22:50Καιρός: Από τη σκόνη και τη ζέστη, στις καταιγίδες, τις βροχές και τα χιόνια
-
24 Απριλιου 2024, 10:44Ηράκλειο: Η αφρικανική σκόνη καλύπτει τα πάντα- Πότε υποχωρεί το φαινόμενο (φωτο + χάρτες)
-
24 Απριλιου 2024, 07:38Υποχωρεί η αφρικανική σκόνη - Ο καιρός σήμερα - Αναλυτική πρόγνωση και για τις επόμενες μέρες
-
24 Απριλιου 2024, 11:05Ηράκλειο: Απολογισμός της άσκησης «Μίνωας 2024» στο Πολιτιστικό Κέντρο
-
24 Απριλιου 2024, 09:22Έντονο το φαινόμενο μεταφοράς σκόνης από την έρημο της Σαχάρα στην Κρήτη - Απαιτείται η άμεση λήψη μέτρων