Πριν από 78 χρόνια: Το σαμποτάζ στο αεροδρομίου Ηρακλείου και η εκτέλεση των 62 (Ιούνιος 1942)

Την νύκτα της 9ης Ιουνίου 1942, το ελληνικό υποβρύχιο Τρίτων Υ-5 αναδύεται ανατολικά της νήσου Ντίας και από αυτό αποβιβάζονται έξη άνδρες. Ανάμεσα τους, πέντε καταδρομείς της Special Air Service (S.A.S.), ένας Βρεταννός, τέσσερεις Γάλλοι. Οδηγός της αποστολής είναι ένας Έλληνας έφεδρος Ανθυπολοχαγός ο Κωστής Πετράκης.
Την νύκτα της 13ης προς 14η Ιουνίου οι πέντε καταδρομείς διείσδυσαν στο αεροδρόμιο του Ηρακλείου και ανατίναξαν περί τα 13 αεροπλάνα που εκείνη την νύκτα στάθμευαν εκεί.

Μετά την επιτυχημένη καταδρομή οι έξι άνδρες κατευθύνθηκαν προς τα νότια του νομού Ηρακλείου με σκοπό να αναχωρήσουν από τα παράλια επιβιβαζόμενοι σε πλωτό συμμαχικό μέσο που χρησιμοποιούσε για τις ναυτικές αποστολές της η συμμαχική υπηρεσία Special Operations Executive (S.O.E.)
Όταν οι σαμποτέρ βρέθηκαν στην Μεσσαρά, λίγο έξω από τα Βασιλικά Ανώγεια, ένας ντόπιος συνεργάτης των Γερμανών ειδοποίησε την γερμανική μονάδα η οποία έδρευε στην Γεωργική Σχολή Μεσσαράς και οι σαμποτέρ βρέθηκαν σε κλοιό.

Κατασκοπευτική φωτογραφία της R.A.F. όπου εικονίζονται οι εγκαταστάσεις στο αεροδρόμιο Ηρακλείου.
© Αρχείον Κ. Ε. Μαμαλάκη

Μετά από ανταλλαγή πυρών σκοτώθηκε ένας 17χρονος Γάλλος, ο μικρότερος άνδρας της S.A.S., ο Pierre Léostic ενώ οι τρείς Γάλλοι συνελήφθησαν.
Ο Βρεταννός Λοχαγός George Jellicoe και ο Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Κωστής Πετράκης βρέθηκαν εκτός του γερμανικού κλοιού και μετά από λίγες μέρες επιβιβάστηκαν σε πλωτό μέσον και διέφυγαν στην Μέση Ανατολή.

Ο Βρεταννός Λοχαγός κόμης George Jellicoe.
© Αρχείον Κ. Ε. Μαμαλάκη

Την επομένη του σαμποτάζ, οι Γερμανοί αποφάσισαν, εφαρμόζοντας το δόγμα της συλλογικής ευθύνης να εκτελέσουν πενήντα πολίτες.
Η εκτέλεση έγινε στον Γαζανό Κάμπο, δυτικά του Ηρακλείου, στην ίδια θέση όπου, ένδεκα μέρες πρίν, οι Γερμανοί είχαν εκτελέσει δώδεκα πολίτες, μεταξύ των οποίων ήταν ο πρώην Δήμαρχος Ηρακλείου, Μηνάς Γ. Γεωργιάδης και οι δύο αδελφοί του Εμμανουήλ και Τίτος.

Ο Γάλλος δεκανέας Jack L. Sibard.
© Αρχείον Κ. Ε. Μαμαλάκη

Η επίσημη ανακοίνωση των αρχών κατοχής στην γερμανόφιλη εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ,  για την εκτέλεση των 50 ομήρων.
© Αρχείον Κ. Ε. Μαμαλάκη

Αυτή η εκτέλεση των 62 εγείρει πολλά ερωτήματα αρκεί να ερευνήσει κανείς ένα προς ένα τα πρόσωπα που επελέγησαν και οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα.

Είναι γνωστό πως οι εκτελεσθέντες είχαν προεπιλεγεί και στην επιλογή των ονομάτων συμμετείχαν ντόπιοι συνεργάτες των Γερμανών.

Είναι φανερό πως κάποιοι κύκλοι φρόντισαν επιμελώς και πρότειναν την εγγραφή στον κατάλογο, σημαινόντων στελεχών του βενιζελικού κόμματος.

Είναι φανερό πως κάποιοι κύκλοι φρόντισαν για την εξόντωση σεσημασμένων φιλοβρεταννών του Ηρακλείου, και δημοκρατικών στελεχών του στρατού και της χωροφυλακής.

Είναι φανερό πως κάποιοι κύκλοι φρόντισαν και οδήγησαν στο εκτελεστικό απόσπασμα όλα τα αρσενικά αδέλφια κάποιων οικογενειών και σε κάποιες περιπτώσεις συμπεριέλαβαν και τον πατέρα.

Είναι φανερό πως κάποιοι κύκλοι φρόντισαν και «έσπρωξαν» στον κατάλογο των εκτελεσθέντων δύο Εβραίους του Ηρακλείου, πιθανόν εις αντικατάστασιν άλλων προσώπων τα οποία αφαιρέθηκαν…

Ο Νικόλαος Ι. Ηλιού
© Αρχείον Κ. Ε. Μαμαλάκη

Το σημείωμα που έγραψε σε χαρτί πακέτου τσιγάρων ο κουρέας Νικόλαος Ι. Ηλιού πριν εκτελεστεί.
© Αρχείον Κ. Ε. Μαμαλάκη

Ανάμεσα στους εξήντα δύο εκτελεσθέντες, οι πενήντα οκτώ ήταν Κρητικοί, Μικρασιάτες, ένας Βολιώτης, ένας Κερκυραίος, ένας Αθηναίος και ένας Βορειοηπειρώτης.
Μεταξύ τους ήταν αγρότες, δάσκαλοι, πολιτευτές, πολιτικοί μηχανικοί, σταφιδεργάτες, ένας δημοσιογράφος, ένας διευθυντής Τράπεζας, ένας τηλεγραφητής, ένας τενεκετζής, ένας ιερωμένος, ένας λυκειάρχης, ένας αγρονόμος, ένας κουρέας, ένας σαγματοποιός και ένας βιομήχανος.

78 χρόνια μετά το φοβερό κακό που τραυμάτισε ανεπανόρθωτα τον τόπο μας, ποιος θυμάται τον πρώην Δήμαρχο Ηρακλείου Μηνά Γεωργιάδη; Ποιος τον τιμά; Ποια δημοτική αρχή θυμάται την 3η Ιουνίου να αποθέσει ένα στεφάνι στο άγαλμα του, να τιμήσει την μνήμη του;

Ο Δήμαρχος Ηρακλείου Μηνάς Γ. Γεωργιάδης. Εκτελέστηκε την 3η Ιουνίου 1942.
© Αρχείον Κ. Ε. Μαμαλάκη

Η προτομή του Μηνά Γεωργιάδη στο πάρκο που φέρει το όνομα του.
© Αρχείον Κ. Ε. Μαμαλάκη

78 χρόνια μετά, είναι έτοιμη η τοπική κοινωνία να αντιμετωπίσει τις αλήθειες; Να μαθευτεί το ποιος και το γιατί;

Όσο για τη μνήμη…στους δέκα ερωτηθέντες Ηρακλειώτες, οι τέσσερεις πιστεύουν πως η ονοματοδοσία της λεωφόρου 62 Μαρτύρων εδόθη προς τιμήν κάποιων αγίων από το μακρύ παρελθόν.

Στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, στην ενότητα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, υπάρχει ειδικό αφιέρωμα στο Σαμποτάζ στο αεροδρόμιο Ηρακλείου και στην εκτέλεση των 62. Επίσης προβάλλονται τα πορτρέτα των εκτελεσθέντων, όσα έχουν διασωθεί.

Φωτογραφια εξωφύλλου: Το υποβρύχιο Τρίτων Υ-5 το οποίο μετέφερε στην Κρήτη τους σαμποτέρ.
© Αρχείον Κ. Ε. Μαμαλάκη