Η Ευρώπη είναι ο μεγάλος χαμένος στον οικονομικό πόλεμο ΗΠΑ - Κίνας

Τον Ιούνιο του 2025, καθώς το Πεκίνο και η Ουάσινγκτον κάθισαν στο τραπέζι για τον πρώτο γύρο εμπορικών συνομιλιών στο Λονδίνο, που κατέληξε μόνο σε εκεχειρία, η Ευρώπη αναζήτησε μια διπλωματική λύση με την Κίνα. Η ΕΕ ήλπιζε ότι ο σκεπτικισμός των ΗΠΑ απέναντι στην πράσινη ενέργεια και η αυξανόμενη εξάρτηση της Κίνας από τις εξαγωγές υψηλής τεχνολογίας στον τομέα της πράσινης ενέργειας θα δημιουργούσαν χώρο για συνεργασία μεταξύ ΕΕ και Κίνας. Η λογική ήταν ότι η Ευρώπη θα μπορούσε να απορροφήσει τις χαμηλού κόστους πράσινες τεχνολογίες ενέργειας από την Κίνα ως βάση για την επανεκβιομηχάνιση της Ευρώπης και για να βοηθήσει στην επίτευξη των δικών της κλιματικών στόχων. Ταυτόχρονα, η Κίνα θα κέρδιζε μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς σε αρκετές πλούσιες, βιομηχανικές χώρες, με σκοπό να μετριάσει τις απώλειες της στην Αμερική. Η πρόοδος τελικά δεν υλοποιήθηκε λόγω διαφωνιών σχετικά με την Ουκρανία, τη Ρωσία, τον ευρωπαϊκό προστατευτισμό και τις κρατικές επενδύσεις. Ωστόσο, έθεσε τον κόσμο σε επιφυλακή: οι εμπορικοί πόλεμοι μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ και, σε μικρότερο βαθμό, μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ μπορεί να είχαν απρόβλεπτες επιπτώσεις.

Ιδιαίτερη σημασία για την Ευρώπη είχε —και εξακολουθεί να έχει— το εύρος των κυρώσεων που επιβλήθηκαν στους αντιπάλους της Δύσης. Εδώ και καιρό οι κυρώσεις αποτελούν αγαπημένο εργαλείο της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Ο μηχανισμός αυτός, που συχνά έχει μικρό κόστος και μεγάλο αντίκτυπο, συνήθως ήταν ισχυρός, αντλώντας μεγάλο μέρος της δύναμής του από το παγκοσμιοποιημένο οικονομικό σύστημα. Οι περισσότερες χώρες στις οποίες επιβλήθηκαν κυρώσεις υποχώρησαν και διαπραγματεύτηκαν με την Ουάσιγκτον.

Αφού χρησιμοποιήθηκαν για να τιμωρήσουν τους αντιπάλους, οι κυρώσεις γίνονται όλο και περισσότερο ένας μηχανισμός για την ανακατεύθυνση του παγκόσμιου εμπορίου και την επιτάχυνση ή την παρεμπόδιση του προστατευτισμού. Το πρόβλημα με αυτή τη στρατηγική χρήσης των κυρώσεων ως de facto δασμών είναι ότι η αποτελεσματικότητά τους εξαρτάται από μια παγκοσμιοποιημένη οικονομική τάξη και ασκεί σημαντική πίεση στους συμμάχους των ΗΠΑ. Η επαναλαμβανόμενη χρήση τους μειώνει τη μελλοντική χρησιμότητά τους, ενώ ταυτόχρονα υπονομεύει τη βάση για πολλές από τις συμμαχίες της Ουάσινγκτον. Μέχρι στιγμής, αυτό έχει λειτουργήσει, επιτρέποντας τόσο στην παρούσα κυβέρνηση Τραμπ όσο και στην κυβέρνηση Μπάιντεν και στην πρώτη κυβέρνηση Τραμπ να παρακάμψουν το νομοθετικό Σώμα και να χαράξουν την οικονομική τους πολιτική. Ωστόσο, η Ουάσιγκτον... ψάχνει καρφιά για να χτυπήσει με το σφυρί της, και αυτά τα καρφιά δεν είναι μόνο κινεζικά. Είναι και ευρωπαϊκά.

Η κυβέρνηση Τραμπ έχει προσδιορίσει τις κυρώσεις ως μια ορθόδοξη οικονομική πρακτική. Τα μέτρα κατά του Πεκίνου που αποσκοπούν στο να ανακόψουν την ηγετική δυναμική της Κίνας στον ενεργειακό τομέα είναι το τέλειο παράδειγμα, και η πολιτική της Κίνας για τις σπάνιες γαίες το αποδεικνύει με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο. Το καθεστώς αδειοδότησης εξαγωγών του Πεκίνου για τον Οκτώβριο του 2025, το οποίο απαιτεί κρατική έγκριση για όλες τις σπάνιες γαίες και τις τεχνολογίες μεταποίησης, είναι ένας στρατηγικός "στραγγαλισμός" της παγκόσμιας οικονομίας. Οι συνομιλίες μεταξύ Τραμπ και Σι Τζινπίνγκ στη Σεούλ κατέληξαν σε οικονομική εκεχειρία. Μια μόνιμη λύση εκκρεμεί και θα χρειαστούν περαιτέρω διαπραγματεύσεις. Ωστόσο, η απειλητική αντίδραση της κυβέρνησης Τραμπ ήταν αποκαλυπτική.

Αντί να στραφεί σε άλλους προμηθευτές ή να προωθήσει κάποια διαφορετική δημοσιονομική ή βιομηχανική πολιτική, η κυβέρνηση Τραμπ απείλησε με δασμούς 100% τις κινεζικές εισαγωγές και με δευτερογενείς κυρώσεις οποιασδήποτε εταιρεία, αμερικανική ή άλλη, που συνεργάζεται με κινεζικές οντότητες. 

Η προσέγγιση του Τραμπ στο εμπόριο, στους δασμούς και στις κυρώσεις ήταν πάντα συναλλακτική και έχει καταστήσει την αμερικανική διπλωματία και εξωτερική πολιτική λιγότερο υποταγμένη στις φιλελεύθερες ιδεολογικές νόρμες. Το πρόβλημα δεν είναι απαραίτητα ότι αυτές οι κινήσεις δεν είναι ιδεολογικές, αλλά μάλλον ότι δεν είναι στρατηγικές. Πολλές από αυτές τις συναλλαγές είναι τόσο εμμονικές με την επίτευξη άμεσων συμφωνιών που η κυβέρνηση μπορεί να τις χρησιμοποιήσει για να "κηρύξει τη νίκη της", ώστε τα μακροπρόθεσμα διαρθρωτικά πλεονεκτήματα αψηφούνται υπέρ της άμεσης επίδειξης δύναμης. Αυτή η προσέγγιση είναι προς όφελος της Κίνας.

Νικητές και ηττημένοι εν μέσω αντιπαράθεσης Κίνας - ΗΠΑ

Η Ευρώπη είναι ένας από τους μεγάλους χαμένους της παγκόσμιας στρατηγικής κυρώσεων των ΗΠΑ και των αντιπαλοτήτων μεταξύ Κίνας - ΗΠΑ και Ρωσίας - ΗΠΑ. Η οικονομία της Ευρώπης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από εξειδικευμένες βιομηχανίες που κυριαρχούν σε καθιερωμένες εφοδιαστικές αλυσίδες μέσω της υψηλής ποιότητας και των μεγάλων επενδυτικών κεφαλαίων. Οι γερμανικές μεσαίες επιχειρήσεις είναι το πιο γνωστό παράδειγμα. Το πρόβλημα με αυτό το μοντέλο, όταν υπερδιαδίδεται, όπως σημείωσε ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας και επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι στην επίσημη έκθεση της ΕΕ για την κρίση ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης, είναι ότι αναστέλλει την ευρωπαϊκή καινοτομία και καθιστά την Ευρώπη εξαιρετικά ευάλωτη στις όλο και πιο αβέβαιες συνθήκες της εξωτερικής αγοράς.

Αυτό το διαρθρωτικό πρόβλημα, σε συνδυασμό με την αδιαφορία της Ουάσιγκτον, καθιστά την Ευρώπη περισσότερο ευάλωτη. Εάν η Ουάσιγκτον δεν διορθώσει αυτά τα λάθη, οι αμερικανικές πολιτικές που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση της κινεζικής κυριαρχίας στον τομέα της βιομηχανίας και της ενέργειας ενδέχεται να υπονομεύσουν τους ευρωπαίους εταίρους, ωθώντας τους προς το Πεκίνο ή εκθέτοντάς τους σε διαταραχές του ενεργειακού εφοδιασμού.

Όταν συμβαίνουν διαταραχές στην εφοδιαστική αλυσίδα λόγω κυρώσεων, η Αμερική αποκομίζει ένα θεωρητικό όφελος: την επανεκβιομηχάνιση. Στην αμερικανική εγχώρια αγορά, οι συρρικνώσεις της εφοδιαστικής αλυσίδας μπορεί να επιφέρουν άμεσο "πόνο", αλλά τουλάχιστον έχουν το θεωρητικό μακροπρόθεσμο όφελος της προώθησης του δηλωμένου στόχου της προηγούμενης κυβέρνησης Μπάιντεν και της τρέχουσας κυβέρνησης Τραμπ. Στην Ευρώπη, με τη Γηραιά Ήπειρο να έχει περιορισμένη ικανότητα εμπλοκής σε περαιτέρω εξόρυξη πόρων και να βρίσκεται ήδη στη (ή κοντά στη) μέγιστη βιομηχανική δυναμική της, τέτοιες διαταραχές έχουν μόνο αρνητικές επιπτώσεις.

Η προσπάθεια των ΗΠΑ να εξασφαλίσουν σπάνιες γαίες μπορεί να ωφέλησε ορισμένες αμερικανικές εταιρείες, όπως την MP Materials ή τον αυστραλιανό γίγαντα εξόρυξης Lynas, αλλά κατέστρεψε την Ευρώπη. Η Ευρώπη εξαρτάται από την Κίνα για το 97% της επεξεργασίας σπάνιων γαιών, τον κρίσιμο κρίκο στην παραγωγή προηγμένων ηλεκτρονικών συστημάτων, μαγνητών και ανανεώσιμων τεχνολογιών. Οι περιορισμοί έχουν διαταράξει ήδη τις γραμμές παραγωγής σε Γερμανία και Γαλλία. Μεγάλες εταιρείες όπως η Volkswagen, η Siemens και η Airbus αντιμετωπίζουν αύξηση του κόστους των πρωτογενών προϊόντων έως και 20%.

Αυτό είναι εμφανές και στον τομέα του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG). Όταν άρχισαν οι περικοπές του ρωσικού φυσικού αερίου από την Ευρώπη μετά τον Φεβρουάριο του 2022, οι Αμερικανοί πολιτικοί χρησιμοποίησαν τις κυρώσεις όχι μόνο για να εκφράσουν την αποδοκιμασία τους προς τη Μόσχα, αλλά και για να προωθήσουν το αμερικανικό LNG ως εναλλακτική λύση. Αυτό ήταν κατανοητό, καθώς βραχυπρόθεσμα η Ευρώπη χρειαζόταν εναλλακτικό προμηθευτή. 

Η πρόσφατη αμερικανική πολιτική απέναντι στις διεθνείς εταιρείες LNG μόνο μπερδεύει και βλάπτει την Ευρώπη. Δεν έχει νόημα οι ΗΠΑ να άρουν τις κυρώσεις κατά της Rosneft Germany, ενώ ταυτόχρονα επιβάλλουν κυρώσεις σε εναλλακτικές μη ρωσικές πηγές υδρογονανθράκων που "καλλιεργει" από καιρό η Ευρώπη στην παραγωγή φυσικού αερίου στο Τουρκμενιστάν και στο Αζερμπαϊτζάν, με τη λογική ότι αυτές οι κυρώσεις είναι κατά της Ρωσίας και της Κίνας, παρόλο που ρωσικές εταιρείες όπως η Lukoil και η Rosneft, ή η κινεζική CNPC, έχουν μειοψηφικά πακέτα σε αυτές τις πηγές. Η διαφορά είναι η παρουσία αμερικανικών εταιρειών ενέργειας.

Αυτό που κάνει η Ουάσινγκτον είναι να επιβάλλει κυρώσεις στην Ευρώπη, η οποία αναζητά μη ρωσικές πηγές ενέργειας και οποιονδήποτε μη Αμερικανό προμηθευτή ενέργειας. Ακόμα πιο ειρωνικό είναι το γεγονός ότι, όταν τα projects της Lukoil δεν υπόκειντο σε κυρώσεις, παρόλο που ήταν αντικείμενο αντιπαραθέσεων, ήταν πιο δύσκολο για την εταιρεία να μεταφέρει κεφάλαια ή περιουσιακά στοιχεία στη Ρωσία. Τώρα που έχουν επιβληθεί αυτές οι κυρώσεις, η Lukoil έχει λιγότερα κίνητρα να συμμορφωθεί με τους διεθνείς ρυθμιστικούς φορείς και προχωρά σε πώληση περιουσιακών στοιχείων, με τα έσοδα να καταλήγουν πιθανώς στη ρωσική πολεμική μηχανή.

Οι κυρώσεις σε βάρος της Lukoil θα ήταν αποτελεσματικές αν εφαρμόζονταν με συνέπεια στο πλαίσιο μιας ευρύτερης γεωπολιτικής στρατηγικής ή λαμβάνοντας υπόψη τους Ευρωπαίους εταίρους της Αμερικής. Η Lukoil και οι ευρωπαϊκές θυγατρικές της βρίσκονται υπό καθεστώς κυρώσεων, ενώ ορισμένα έργα της με Αμερικανούς εταίρους εξαιρούνται. Η Ουάσιγκτον θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντά της αν ακολουθούσε τη μία ή την άλλη κατεύθυνση, αντί για έναν συμβιβασμό που δεν ικανοποιεί κανέναν και αποξενώνει τους συμμάχους.

Μεταξύ αλληλεγγύης και επιβίωσης

Η "σχιζοφρενική" πολιτική των ΗΠΑ όσον αφορά τις ενεργειακές κυρώσεις, η αδυναμία να αποφασίσουν αν θα χαλαρώσουν ή αν θα αυξήσουν την πίεση στη Ρωσία ή την Κίνα, ενώ de facto επιβάλλουν κυρώσεις στην Ευρώπη, θα διευκολύνει τις Βρυξέλλες να ακούσουν τις φωνές που αμφισβητούν τη χρησιμότητα της δυτικής συμμαχίας.

Σε κάθε περίπτωση, η αδιάλλακτη επιδίωξη των ΗΠΑ για οικονομική επικράτηση έναντι της Κίνας και, σε μικρότερο βαθμό, έναντι της Ρωσίας υπονομεύει τη μακροπρόθεσμη συνεργασία της με την Ευρώπη. Η επιδίωξη των αμερικανικών οικονομικών συμφερόντων είναι κατανοητή, αλλά στην τρέχουσα μορφή της είναι αυτοκαταστροφική. Λίγοι αμφισβητούν ότι οι κυρώσεις κατά της Κίνας για θέματα ασφάλειας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν ηθική και πολιτική χρησιμότητα. Ωστόσο, η ηθική δεν πληρώνει τους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος ούτε εξασφαλίζει πρώτες ύλες.

Η πρόκληση για την Ουάσιγκτον είναι ότι δεν πρέπει να θεωρεί την Ευρώπη δεδομένη και να αναγνωρίσει ότι ακόμη και οι σύμμαχοι με κοινές δημοκρατικές παραδόσεις χρειάζονται υλικά κίνητρα για να παραμείνουν στο πλευρό της. Η αμερικανική εξωτερική πολιτική πρέπει να δώσει μεγαλύτερη προσοχή στις ευρωπαϊκές ενεργειακές και βιομηχανικές προκλήσεις. Από την πλευρά τους, οι Βρυξέλλες πρέπει να δεχτούν τις δικαιολογημένες αμερικανικές ενέργειες κατά της Κίνας και να κατανοήσουν τις διαταραχές της αγοράς ως μια πραγματικότητα του ανταγωνισμού μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Εάν η Ουάσιγκτον δεν μπορεί να κάνει αυτές τις ελάχιστες παραχωρήσεις, η δύναμη των ΗΠΑ θα συνεχίσει να διαβρώνεται προς όφελος της Κίνας.