Σούδα: Μια «φωλιά» στρατιωτικής ισχύος για ΗΠΑ και Ελλάδα (φωτογραφίες)

Η στρατηγική διάσταση του κόλπου της Σούδας δεν είναι μια πρόσφατη ανακάλυψη. Οι Βενετοί, οι Τούρκοι, οι Γερμανοί κατακτητές, αλλά ασφαλώς και οι αρχές του ελληνικού κράτους διαχρονικά θεωρούσαν την φυσικά οχυρή και κατάλληλη για ελλιμενισμό πλοίων θέση πολύτιμη και την αξιοποιούσαν. Δεν είναι καθόλου τυχαίο αυτό που έγραψε σχετικά ο Νίκος Καζαντάκης στον Καπετάν Μιχάλη: «Να σηκωθούμε όλοι οι Κρητικοί, άντρες, γυναίκες και παιδιά, και να πάμε να ρίξουμε από μιαν πέτρα στη Σούδα. Να μολώσει η άτιμη, να γίνει στεριά, να μην τη ζηλεύουν πια οι δυνατοί του κόσμου»

Πολύ συχνά αναφέρεται η Σούδα στα δελτία ειδήσεων, αλλά ελάχιστα γνωρίζουμε πραγματικά για τις δυνάμεις και τις υποδομές που φιλοξενεί, για τις στρατηγικές δυνατότητες που παρέχει, αλλά και για τις απειλές που δυνητικά αντιμετωπίζει. Ειδικά σε επίπεδο Κρήτης, αλλά και σε εθνικό επίπεδο είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να έχουμε μια πιο σαφή εικόνα για αυτή τη «φωλιά» στρατιωτικής ισχύος της Δύσης.

[φωτ.: Πλοία του Πολεμικού Ναυτικού ελλιμενισμένα στον Ναύσταθμο Κρήτης, στη Σούδα. Σε πρώτο πλάνο η φρεγάτα ΝΑΒΑΡΙΝΟΝ]

Ελληνικές και αμερικανικές εγκαταστάσεις

Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να πούμε ότι ολόκληρος σχεδόν ο κόλπος της Σούδας είναι στρατιωτική περιοχή, και μαζί με εκτάσεις γύρω από τον κόλπο αποτελεί το «Ναυτικό Οχυρό Σούδας», με συνολική έκταση 40 τετραγωνικών χιλιομέτρων και περίμετρο πάνω από 30 χιλιόμετρα. 

Το Πολεμικό Ναυτικό ξεκίνησε να χρησιμοποιεί την περιοχή από τις αρχές της δεκαετίας του 1920, ενώ ο Ναύσταθμος Κρήτης διαμορφώθηκε το 1959, ως δεύτερη μεγαλύτερη βάση του Ναυτικού. Τα τελευταία 33 χρόνια ο ναύσταθμος λειτουργεί με τη σημερινή του μορφή, ενώ από το 2022 έχει μπει σε τροχιά πρόγραμμα αναβάθμισης και ενίσχυσης ύψους περίπου 200 εκατ. ευρώ, ώστε να αποκτήσει πιο σύγχρονες και αποτελεσματικές δυνατότητες υποστήριξης ναυτικών επιχειρήσεων.

[φωτ.: Αεροφωτογραφία του κόλπου της Σούδας με επισήμανση βασικών σημείων, όπως η πόλη των Χανίων, ο πολιτικός λιμένας της Σούδας, η αεροπορική βάση και το αεροδρόμιο "Δασκαλογιάννης" στο Ακρωτήρι]

Οι ιδιαίτερες γεωφυσικές ιδιότητες του κόλπου τράβηξαν το ενδιαφέρον των συμμάχων της χώρας μας, που επιδιώκουν να έχουν σταθερή παρουσία στη Μεσόγειο. μετά τους Βρετανούς, που ήξεραν καλά τις δυνατότητες της τοποθεσίας, αλλά δεν είχαν καταφέρει να τις εκμεταλλευτούν, οι Αμερικανοί ενδιαφέρθηκαν από νωρίς να «βάλουν πόδι» στη Σούδα. Στην περιοχή συνυπάρχουν τριών επιπέδων εγκαταστάσεις: ελληνικές, ΝΑΤΟϊκές και αμερικανικές. Οι Αμερικανοί εγκαταστάθηκαν στη Σούδα αρχικά το 1969 και ανέπτυξαν πλήρως τις υποδομές τους το 1980.

Οι ΗΠΑ διαθέτουν στη Σούδα την εγκατάσταση Naval Support Activity (NSA) Souda Bay, που υπάγεται στη Ναυτική Διοίκηση Περιοχής Ευρώπης, Αφρικής και Κεντρικής Ασίας. Πρόκειται για μια βάση έκτασης λίγο πάνω από 400 στρέμματα, με προσωπικό που συνήθως κυμαίνεται μεταξύ 1000-1200 ατόμων. Είναι μια εγκατάσταση αποκλειστικά για αποστολές υποστήριξης πλοίων του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού (United States Navy). Το ΝΑΤΟ από την άλλη διαθέτει δύο εγκαταστάσεις: το Πεδίο Βολής Κρήτης (NATO Missile Firing Installation - NAMFI) στο Ακρωτήρι και το Κέντρο Αριστείας Ενοποιημένης Αντιαεροπορικής και Αντιπυραυλικής Άμυνας (Integrated Air and Missile Defence Centre of Excellence - IAMD COE) μέσα στην αεροπορική βάση Σούδας.

Ναυτική βάση με μοναδικά χαρακτηριστικά

Στη Σούδα δεν ναυλοχούν σε μόνιμη βάση συγκεκριμένα πολεμικά πλοία, αλλά εναλλάσσονται για λίγες ημέρες διαφορετικά, ώστε να λάβουν τεχνική υποστήριξη και εφοδιασμό, αλλά και να έχει το πλήρωμα την ευκαιρία για ολιγοήμερη ανάπαυση και αναψυχή. Η NSA Souda Bay είναι ένα από τα λίγα σημεία, όπου μπορούν να φιλοξενηθούν και κάποια από τα πολύ μεγάλα αμερικανικά σκάφη, όπως αεροπλανοφόρα και πλοία αμφίβιων επιχειρήσεων LHD (Landing Helicopter Dock), αυτά που συνήθως αποκαλούμε «ελικοπτεροφόρα». Κατά περίπτωση μπορεί να φιλοξενηθούν και πολεμικά πλοία συμμαχικών χωρών των ΗΠΑ, όπως του Καναδά.

Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον στοιχείο, που δεν είναι ευρύτερα γνωστό, είναι ότι ο κόλπος της Σούδας διαθέτει κάποια μοναδικά σχεδόν γεωφυσικά χαρακτηριστικά που είναι εξαιρετικά χρήσιμα για το USN. Πιο συγκεκριμένα, η Σούδα, που διαθέτει τρία αγκυροβόλια με το βαθύτερο στο Μαράθι να φτάνει τα 150 μέτρα βάθος, όχι απλά είναι μια από τις λίγες τοποθεσίες που μπορούν να εξυπηρετήσουν τα υπερ-αεροπλανοφόρα των κλάσεων Admiral Nimitz και Gerald R. Ford, αλλά είναι και η μοναδική στη Μεσόγειο που μπορούν αυτά να δέσουν με το πλάι. 

[φωτ.: Το αεροπλανοφόρο USS Gerald R. Ford (CVN 78), το "μεγαλύτερο αεροπλανοφόρο του κόσμου" ελλιμενισμένο στη Σούδα]

Επιπλέον, και το βάθος του αγκυροβολίου είναι τέτοιο, που μόνο άλλες τρεις αμερικανικές βάσεις παγκοσμίως διαθέτουν ανάλογο: ο ναύσταθμος στο Νόρφολκ της Βιρτζίνια (έδρα του Στόλου του Ατλαντικού), η ναυπηγοεπισκευαστική βάση του Πάτζετ Σάουντ και η ναυτική βάση στο Ντουμπάι, στον Περσικό Κόλπο.

[φωτ.: Το ελικοπτεροφόρο USS Kearsarge (LHD 3) προσεγγίζει το αγκυροβόλιο της NSA Souda Bay]

Η Σούδα, συνολικά οι ελληνικές και αμερικανικές υποδομές, συνιστά τη μεγαλύτερη ναυτική εγκατάσταση του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Μεσόγειο. Μόνο οι Αμερικανοί εξυπηρετούν σε ετήσια βάση εκατοντάδες πλοία, ενώ διέρχεται από εκεί ναυτικό προσωπικό που φτάνει σταθερά τις 70.000-80.000. Αν προστεθούν οι δραστηριότητες και της αεροπορικής βάσης, τότε μπορεί το προσωπικό των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων που περνά κάθε χρόνο από τη Σούδα να φτάσει ή και να ξεπεράσει ίσως (ανάλογα αν τυχόν υπάρχουν μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις στην περιοχή) τις 110.000. Τα τελευταία χρόνια μετά το τέλος του πολέμου στο Ιράκ και την αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων από τη Μέση Ανατολή, οι αριθμοί αυτοί έχουν μειωθεί σε σχέση με το παρελθόν.

[φωτ.: Το αεροπλανοφόρο USS George H.W. Bush (CVN 77) φτάνει στον κόλπο της Σούδας (2022)]

Ο αεροπορικός πυλώνας της βάσης

Όπως είναι γνωστό, καμία ναυτική βάση δεν μπορεί να θεωρείται ολοκληρωμένη, αν δεν διαθέτει και αεροπορικό βραχίονα. Οι σύγχρονες ανάγκες απαιτούν συνύπαρξη των ναυτικών και των αεροπορικών δυνατοτήτων, έστω κι αν αυτές αφορούν αποκλειστικά μεταφορικό έργο. Και στη Σούδα ισχύει το ίδιο, η ναυτική βάση ολοκληρώνεται από την αεροπορική, την Souda Air Base, όπως την ονομάζουν οι Αμερικανοί. Στην πράξη είναι μια μικρή αμερικανική υποδομή εντός της πραγματικής αεροπορικής βάσης, που είναι ελληνική. 

Πρόκειται για την 115 Πτέρυγα Μάχης (ΠΜ) της Πολεμικής Αεροπορίας, η οποία βρίσκεται στο Ακρωτήρι Χανίων, ακριβώς βορειοανατολικά στο ύψωμα πάνω από τον κόλπο της Σούδας. Η 115 ΠΜ γειτνιάζει με το αεροδρόμιο «Ιωάννης Δασκαλογιάννης» των Χανίων και είναι μια από τις πιο σημαντικές βάσεις αιχμής της ΠΑ.

Οι Αμερικανοί επισήμως χρησιμοποιούν την αεροπορική βάση της Σούδας μόνο για τακτικές αερομεταφορές που αφορούν προσωπικό και υλικό της βάσης και για την περιστασιακή στάση και στάθμευση αεροπορικών μέσων. Σε περίοδο επιχειρήσεων όμως (και επιχειρήσεις για τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις μπορούν να προκύψουν πρακτικά ανά πάσα στιγμή) από τη Σούδα μπορούν να επιχειρήσουν αεροπορικά μέσα υποστήριξης, όπως ιπτάμενα ραντάρ, αεροσκάφη ηλεκτρονικού πολέμου, αεροσκάφη ναυτικής συνεργασίας και ιπτάμενα τάνκερ.

[φωτ.: Αμερικανικά μεταγωγικά αεροσκάφη και αεροσκάφη εναέριου ανεφοδιασμού στη βάση της Σούδας το 2023 (Καθημερινή)]

Για την ελληνική Πολεμική Αεροπορία όμως η Σούδα είναι μια πλήρως μάχιμη πολεμική αεροπορική βάση, όπου εδρεύουν μονάδες μαχητικής και τεχνολογικής αιχμής. Συγκεκριμένα, η 115 ΠΜ περιλαμβάνει την 340 Μοίρα “Αλεπού” και την 343 Μοίρα “Αστέρι”. Και οι δύο αυτές πολεμικές μοίρες διαθέτουν υπερσύγχρονα μαχητικά αεροσκάφη F-16C/D Viper (δηλαδή επιπέδου Block 72). Πρόκειται για την πλέον σύγχρονη έκδοση του μαχητικού F-16, ικανή να εκτελέσει αποστολές εναέριας μάχης και κρούσης σε μεγάλες αποστάσεις με ιδιαίτερα εξελιγμένα ηλεκτρονικά συστήματα.

[φωτ.: Μαχητικό αεροσκάφος F-16C Viper της 343 Μοίρας (Πτήση & Διάστημα)]

Τα Vipers της 115 ΠΜ έχουν τα «μάτια» τους στραμμένα στο Νότιο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Δεν είναι τυχαίο ότι την 1η Οκτωβρίου δύο ελληνικά F-16 Viper βρέθηκαν να πετούν στον ουρανό της Λευκωσίας στη διάρκεια της στρατιωτικής παρέλασης για την επέτειο ανεξαρτησίας της Κύπρου. Συνεπώς, η Σούδα είναι και για τις ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις ένα εξαιρετικά σημαντικό σημείο αεροναυτικής εξόρμησης, που εξασφαλίζει την παρουσία και υποστήριξη των ελληνικών όπλων στις θάλασσες και τους ουρανούς της Μεσογείου. Αξίζει να προσθέσουμε ότι τα ελληνικά Vipers ετοιμάζονται να εξοπλιστούν και με νέα, ισχυρότερα επιθετικά όπλα, όπως οι ισραηλινής κατασκευής πύραυλοι Rampage που αυτό τον καιρό εντάσσονται στο οπλοστάσιο της ΠΑ.

Στο στόχαστρο του Ιράν

Η χρήση της Σούδας από τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις και η αξιοποίηση των εγκαταστάσεών της σε περιόδους επιχειρήσεων εναντίον χωρών της Μέσης Ανατολής ανοίγει συχνά το θέμα της ενδεχόμενης απειλής που αποτελούν για την περιοχή πυραυλικά συστήματα μεγάλου βεληνεκούς που βρίσκονται στα οπλοστάσια των χωρών αυτών. Η πρώτη φορά που ανέκυψε τέτοια συζήτηση ήταν κατά τη διάρκεια του πρώτου Πολέμου του Κόλπου, όταν οι ιρακινοί πύραυλοι Scud έπλητταν το Ισραήλ, χωρίς να μπορούν ωστόσο να φτάσουν ως την Κρήτη.

Πρόσφατα όμως, λόγω των πολεμικών επιχειρήσεων ανάμεσα στο Ισραήλ και τις ΗΠΑ από τη μια μεριά και το Ιράν από την άλλη, η ανησυχία σχετικά με πιθανή στοχοποίηση της Σούδας επέστρεψε. Αυτή τη φορά η απειλή δεν προέρχεται από πυραύλους όπως οι σοβιετικής κατασκευής Scud που ούτως ή άλλως δεν είχαν βεληνεκές που μπορούσε ρεαλιστικά να θίξει την περιοχή, αλλά από το πυραυλικό οπλοστάσιο της Τεχεράνης. Το Ιράν διαθέτει ανεπτυγμένο βαλλιστικό πρόγραμμα, που έχει εξελιχθεί σημαντικά με ρωσική και κινεζική βοήθεια και έχει αποδώσει τύπους πυραυλικών συστημάτων μεγάλου βεληνεκούς.

[Βασικοί τύποι πυραυλικών συστημάτων του Ιράν και απεικόνιση του ακτίνας δράσης τους]

Πέρα από τον πύραυλο ανεμοπορείας (δηλαδή τύπου cruise) Soumar, που με μέγιστο βεληνεκές τα 2500 χλμ μπορεί να πλήξει μέχρι και την Σικελία και νότια Ιταλία, το Ιράν διαθέτει πλειάδα βαλλιστικών πυραυλικών συστημάτων με βεληνεκές 2000 χλμ, που μπορούν άνετα να φτάσουν στη Σούδα βάσει των τεχνικών χαρακτηριστικών τους. Πρόκειται για τους πυραύλους της οικογένειας Shahab 3-Emad-Ghadr, τους πυραύλους Sejjil και τους πυραύλους Khoramshahr. Άρα από τη μεριά του ιράν υφίσταται, έστω και θεωρητικά, μια πραγματική απειλή.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην εκτέλεση της επιχείρησης «Μεσονύκτια Σφύρα» (Midnight Hammer) δηλαδή τον βομβαρδισμό των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν από την αμερικανική αεροπορία την 22α Ιουνίου 2025, η αεροπορική βάση της Σούδας συμμετείχε ενεργά. Από τα Χανιά απογειώθηκαν τουλάχιστον τρία ιπτάμενα τάνκερ KC-135R Stratotanker τα οποία ανεφοδίασαν εν πτήσει τα στρατηγικά βομβαρδιστικά B-2 Spirit που πέταξαν απευθείας από τις βάσεις τους στο Μιζούρι των ΗΠΑ και έπληξαν τους στόχους στο Ιράν. Τα αμερικανικά αεροσκάφη εναέριου ανεφοδιασμού απογειώθηκαν και επιχείρησαν με σβηστούς τους πομπούς εντοπισμού, ώστε να μην γίνει δυνατή η ιχνηλάτηση της πορείας των βομβαρδιστικών.

Πρέπει επιπλέον να θυμίσουμε ότι πριν λίγο καιρό, τις ίδιες πάνω κάτω ημέρες που διεξαγόταν ο πόλεμος Ισραήλ-Ιράν, αποκαλύφθηκε η δράση κατασκόπου αζερικής καταγωγής, ο οποίος είχε από μήνες εγκατασταθεί στη Σούδα και συστηματικά φωτογράφιζε τις εγκαταστάσεις της ναυτικής και της αεροπορικής βάσης. Ο 26χρονος Αζέρος, που είχε στην κατοχή του πάνω από 5000 φωτογραφίες και βίντεο της βάσης, δρούσε πιθανότατα για λογαριασμό του Ιράν, και ανήκε σε κατασκοπευτικό δίκτυο που είχε αποστολή ακριβώς την άντληση λεπτομερούς πληροφόρησης για τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στη Μεσόγειο και τη ΝΑ Ευρώπη. Τις ίδιες ημέρες αποκαλύφθηκε και συνελήφθη και άλλος Αζέρος που δρούσε με τον ίδιο τρόπο στην Κύπρο. Οι συλληφθέντες δεν αποκάλυψαν ποτέ ποιος ή ποιοι τους ήλεγχαν και πού κατέληγαν οι πληροφορίες που συνέλεγαν. Πρέπει ταυτόχρονα να θεωρούμε δεδομένο ότι και οι τουρκικές υπηρεσίες ενδιαφέρονται για την Σούδα και τις δυνατότητες των εγκαταστάσεών της.

[Φωτογραφία του 26χρονου Αζέρου που συνελήφθη για κατασκοπεία]

Όλα τα παραπάνω αποδεικνύουν τη στρατηγική διάσταση που έχει από στρατιωτική άποψη η περιοχή της Σούδας. Είναι, συνεπώς, πολύ λογικό το ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες στη λεγόμενη «συμφωνία για τις βάσεις» που υπογράφηκε το 1983, φρόντισαν η βάση τους στη Σούδα, που έχει γι’ αυτούς ιδιαίτερη σημασία όπως είδαμε, να διατηρηθεί και να ενισχυθεί. Έκτοτε η NSA Souda Bay χρησιμοποιείται σταθερά και στηρίζει τις ναυτικές -και όχι μόνο- επιχειρήσεις των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο, τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, την Αφρική και τη Μέση Ανατολή. 

Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια με την ανάπτυξη και άλλων σημείων εξυπηρέτησης των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων, όπως η Αλεξανδρούπολη για παράδειγμα, η σημασία της Σούδας δεν έχει απομειωθεί, αλλά αντίθετα ενισχύθηκε, καθώς διαθέτει ολοκληρωμένες εγκαταστάσεις και μοναδικά σχεδόν, όπως είδαμε, χαρακτηριστικά. Ακόμα και πριν λίγους μήνες ολοκληρώθηκε η κατασκευή νέας εγκατάστασης logistics στο αγκυροβόλιο στο Μαράθι, έκτασης 1300 τετρ.μέτρων. Παράλληλα όμως η Σούδα αποτελεί βασικό και κρίσιμο σημείο στήριξης και για την ελληνική στρατιωτική ισχύ στο νότιο τόξο ενδιαφέροντος της χώρας μας.

Για ολους τους παραπάνω ακριβώς αυτούς λόγους μπαίνει στο στόχαστρο των δυνάμεων που βρίσκονται σε σύγκρουση με τις ΗΠΑ, γεγονός που υποδεικνύει την ανάγκη εγρήγορσης και από ελληνικής πλευράς για την ασφάλεια της περιοχής.