«Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» του Νίκου Καζαντζάκη γίνεται ταινία... αλλιώς-Οι πρωταγωνιστές

Ενα από τα πιο εμβληματικά ελληνικά μυθιστορήματα, με διαχρονικά συμβολικό βάρος, μεταφέρεται στη μεγάλη οθόνη με τη διεθνή συμπαραγωγή Ελλάδας, Ιταλίας, Κύπρου και Λουξεμβούργου, σε μια σύγχρονη διασκευή βγαλμένη από το μέλλον.

Η ταινία  βασισμένη στο αξεπέραστο έργο του Νίκου Καζαντζάκη «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» (κυκλοφορεί σε νέα, μοντέρνα έκδοση από εκδόσεις Διόπτρα), ξεκίνησε γυρίσματα στα Χανιά υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του βραβευμένου σκηνοθέτη -γνωστού και από την πετυχημένη σειρά «Το Νησί»- Θοδωρή Παπαδουλάκη, σε σενάριο του ίδιου και της Αλεξάνδρας Δυράνη-Μαούνη, ενώ το καστ αποτελείται από τους: Αναστάση Λαουλάκο, τον οποίο είχαμε δει στον «Ανθρωπο του Θεού» και τις «Ψυχοκόρες», τη βραβευμένη Κίκα Γεωργίου, την οποία έχουμε απολαύσει στο περίφημο «The New Pope» του Σορεντίνο ή στο πλευρό του Αντόνιο Μπαντέρας στο «Enforcer», τον Βαγγέλη Μουρίκη που είναι μορφή για τον κόσμο του σινεμά, τον έμπειρο και βραβευμένο Αλέξανδρο Λογοθέτη, τη Φωτεινή Πελούζο που θα τη χαρούμε στη «Μεγάλη Χίμαιρα» στην ΕΡΤ, τον Γιάννη Αναστασάκη, τον θεατράνθρωπο Ορέστη Παλιαδέλη και τον Σιμόν Μπαλντασερόνι.

Στην ταινία συμμετέχει, επίσης, ο Μαουρίτσιο Λομπάρντι, ο οποίος έχει πρωταγωνιστήσει στη σειρά «The New Pope».

Πλάνα από τα γυρίσματα της ταινίας στα Χανιά

Η ιστορία του έργου

Γραμμένο λίγα χρόνια μετά τον εμφύλιο που χτύπησε την Ελλάδα, ο «Χριστός ξανασταυρώνεται» ήταν ένα βιβλίο με έντονους συμβολισμούς για τα μεγάλα ηθικά διλήμματα που προβάλλουν σε κρίσιμους καιρούς, για τον διχασμό, την προδοσία και τη θυσία, για τα αιώνια φιλοσοφικά θέματα που διαπερνούν την ανθρώπινη φύση. Ετσι, η φράση του Καζαντζάκη «Χριστέ μου, κοντεύουν δυο χιλιάδες χρόνια και ακόμα σε σταυρώνουν» συνοψίζει την προδοσία που χτυπά την καρδιά της ανθρώπινης κοινωνίας. Ειδικά σε αυτή την ιστορία που μεταφέρεται σε ένα χωριό της Μικράς Ασίας, τη Λυκόβρυση, υπάρχουν όλες οι ανθρώπινες συγκρούσεις που μπορεί να αναφανούν σε έναν μικρό χώρο.

Σε αυτό το ελληνικό χωριό, σύμφωνα με την κλασική ιστορία του Καζαντζάκη, υπάρχει το έθιμο να γίνεται η αναπαράσταση των Παθών κάθε επτά χρόνια. Ο παπα-Γρηγόρης ζητάει από τους προεστούς να διαλέξουν τα πρόσωπα που θα υποδυθούν τον Χριστό, τον Ιωάννη, τον Ιούδα και τη Μαγδαληνή, τα οποία τελικώς φτάνουν να ταυτίζονται με τον ρόλο. Εν τω μεταξύ, στο χωριό φτάνουν πρόσφυγες κυνηγημένοι από τους Τούρκους, αλλά ο παπα-Γρηγόρης τους διώχνει με την αιτιολογία ότι φέρουν μαζί τους την επιδημία της χολέρας, αλλά τελικά ένας άλλος παππάς τούς βοηθάει να καταφύγουν σε ένα άλλο χωριό, αναπτύσσοντας μια παράλληλη πραγματικότητα.

Οπως τόνιζε ο Καζαντζάκης σε γράμμα που έστειλε το 1948 προς τον φίλο του Παντελή Πρεβελάκη από την Αντίμπ της Γαλλίας: «Εδώ δουλεύω καλά, ησυχία, γλύκα, χαρά θεού. Αυτές τις μέρες τελειώνω το μυθιστόρημα που άρχισα, Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, θα γίνει 500 σελίδες, είναι σύγχρονο και γίνεται σε ένα χωριό της Μικράς Ασίας και δεν υπάρχει “εγώ”. Φυσικά δεν ξέρω αν είναι καλό, μα το γράφω με κέφι». Και αυτό φάνηκε στο βιβλίο που εκδόθηκε στα ελληνικά το 1954 και έμελλε να χαρίσει στον Καζαντζάκη διεθνή φήμη, να μεταφραστεί στα γαλλικά, γερμανικά, αγγλικά, ισπανικά, νορβηγικά και να συμβάλει καταλυτικά στην υποψηφιότητα του συγγραφέα για το βραβείο Νόμπελ.

Μάλιστα ο βραβευθείς με το Νόμπελ Ειρήνης Αλμπερτ Σβάιτσερ είχε γράψει μία από τις πιο ωραίες αναλύσεις για τις συμβολικές-κοινωνικές διαστάσεις του βιβλίου, τονίζοντας ότι ο πρωταγωνιστής Μανωλιός-Χριστός δεν αντιπροσωπεύει μόνο έναν άγιο, αλλά και έναν κοινωνικό επαναστάτη-ηγέτη των προσφύγων, μια διάσταση που θα τονίσει ιδιαίτερα και η κινηματογραφική διασκευή του Παπαδουλάκη.

Οπως έγραφε ο Σουηδός νομπελίστας, το βιβλίο «O Xριστός ξανασταυρώνεται» συνδέει με μεταφορικό στοχασμό τρεις ξεχωριστές ιστορικές εποχές: την Iουδαία του καιρού των Παθών, τους Ελληνες της Μικράς Ασίας στα πρόθυρα της μαζικής τους εκδίωξης και τον Εμφύλιο.

Πρόκειται για έντονα συμβολικά στοιχεία που μεταφέρει ο Θοδωρής Παπαδουλάκης στην ταινία. Επιλέγοντας σκόπιμα να φτιάξει τη δική του ιστορία επίσης στη Λυκόβρυση, που εν προκειμένω είναι ένα νησί με τον έντονο χαρακτήρα της δυστοπίας βγαλμένο από το κοντινό μας μέλλον, ο βραβευμένος Ελληνας σκηνοθέτης αναμένεται να καταθέσει τη δική του ερμηνεία στο έργο του Καζαντζάκη. Σε αυτό το απομονωμένο νησί, που τελεί υπό ξένη κατοχή, κεντρικό ρόλο διαδραματίζει η παρουσία του Μανώλη - η σύγχρονη εκδοχή του Μανωλιού, που είναι ένας νεαρός καλλιτέχνης του δρόμου με διαταραχή ομιλίας.

Ζώντας σε ένα καθεστώς σχετικής αυτονομίας ως γιος του αρχηγού Ασφαλείας του νησιού, δηλαδή όντας ο ίδιος μια σύγχρονη εκδοχή του γιου του ασφαλίτη, μπορεί όχι μόνο να ασκεί ελεύθερα την τέχνη του, αλλά και να κινείται κάτω από τα ραντάρ των κατακτητών. Κάποια στιγμή, παρασυρμένος από το θυμικό των φίλων του, φτάνει να βεβηλώσει μαζί με αυτούς ένα άγαλμα του Χριστού, μια πράξη την οποία αποκαλύπτει, μαζί με τα ονόματα των φίλων του, ύστερα από ανάκριση που του γίνεται από τα ειδικά Σώματα Ασφαλείας, στα οποία φτάνει τελικώς να ενταχθεί, ενώ ταυτόχρονα υποχρεώνεται να υποδυθεί τον Χριστό στη Μεγάλη Αναπαράσταση των Παθών.

Οταν όμως ένας ντόπιος ψαράς σώζει ένα τσούρμο Ελλήνων προσφύγων που έχουν αυτομολήσει από γειτονικό νησί, ο Μανώλης γίνεται πλέον μάρτυρας και συμμέτοχος της σκληρής μεταχείρισής τους. Το ερώτημα πλέον είναι πώς θα καταφέρει ο Μανώλης να ξεπεράσει τις δικές του Ερινύες και να εξιλεωθεί για τις πράξεις του και ποια θα είναι η στάση του απέναντι στα γεγονότα: θα αντισταθεί στην αδικία ή θα ακολουθήσει την κυρίαρχη τάξη πραγμάτων;
 

Ο «Μανωλιός» του σήμερα είναι street artist

Οπως τονίζει ο σκηνοθέτης: «Στο “Ξανασταυρώνεται” η ιστορία εκτυλίσσεται σε μια Ελλάδα του μέλλοντος που παραπαίει - μια αλληγορία για την πίστη, την εξουσία και την πνευματική αφύπνιση που οδηγεί τον νεαρό πρωταγωνιστή της στη θυσία και την εξέγερση. Το νησί της Λυκόβρυσης, κάποτε εύφορο, έχει πληγεί από την κλιματική αλλαγή με δυνατούς ανέμους και αφρικανική σκόνη. Κυβερνάται από μια ξένη κατοχική δύναμη που εκμεταλλεύεται τα πολύτιμα πετρώματά του. Οι κάτοικοι ζουν κάτω από έναν “ευγενή” ζυγό - με σχετική ελευθερία, δικαίωμα στη θρησκεία και λαμπρές τελετές, όπως τα Πάθη της Μεγάλης Εβδομάδας».

Οσο για το συμβολικό τραύλισμα του Μανώλη, αυτό έχει πολλαπλές υποδηλώσεις, αφού κάποια στιγμή θα αναγκαστεί με βίαιο τρόπο εσωτερικά και εξωτερικά να μιλήσει επιπλέον - μπορεί κανείς να τον χαρακτηρίσει τόσο γιο του αρχηγού της Ασφάλειας όσο και αναρχικό που εκπροσωπεί με την τέχνη του τον κόσμο της αθωότητας. «Ο Μανώλης δεν μπορεί να μιλήσει καθαρά, αλλά τολμά να πει ό,τι οι άλλοι φοβούνται», υποστηρίζει ο σκηνοθέτης. «Οταν αναγκάζεται να υποδυθεί τον Χριστό στη θρησκευτική υπερπαραγωγή του δεσπότη, ξεκινά το παράδοξο ταξίδι του από τη σιωπή προς την εξέγερση - την αφύπνιση μιας κοινωνίας βυθισμένης στην υποκρισία. Ενα κύμα Ελλήνων προσφύγων, ο ταπεινός μοναχός Παπαφώτης και η χήρα που αγαπά τον οδηγούν στη συνειδητοποίηση ότι η σωτηρία της ψυχής περνά μέσα από τη θυσία του Εγώ», περιγράφει με ενάργεια ο Παπαδουλάκης.

«Το “Ξανασταυρώνεται” είναι μια σύγχρονη, τολμηρή αλληγορία των Παθών που επαναπροσδιορίζει την αρχαία τραγωδία σε μια νέα εποχή - πιστή στο πνεύμα του Νίκου Καζαντζάκη από το οποίο εμπνέεται». Η ταινία, εκτός από ένα εξαιρετικό καστ και τον πολυβραβευμένο Παπαδουλάκη στη σκηνοθεσία και το σενάριο, συμπληρώνεται από μια ξεχωριστή ομάδα που είχε ξανασυνεργαστεί σε μεγάλες τηλεοπτικές παραγωγές: μεταξύ άλλων, ο Μίνως Μάτσας θα γράψει τη μουσική, ενώ ο Γιώργος Γεωργίου έχει αναλάβει τα σκηνικά μετατρέποντας το γκραφίτι σε ένα μοναδικό μέσο γλωσσικής έκφρασης για τον Μανώλη. Τα κοστούμια έχει αναλάβει η έμπειρη εικαστικός και ενδυματολόγος Νατάσσα Σαρρή και τη διεύθυνση φωτογραφίας ο Νίκος Βέλτερ.
 

Ο διεθνής αντίκτυπος

Η απήχηση που είχε το έργο «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» γρήγορα ξεπέρασε τα όρια της Ελλάδας και ενέπνευσε διαφορετικά είδη τέχνης, σε διαφορετικές γλώσσες και χώρες. Εχοντας καταφέρει να μεταφραστεί σε πάνω από 30 γλώσσες, το έργο του Καζαντζάκη ήταν η κεντρική έμπνευση για τη μνημειώδη όπερα του Τσέχου συνθέτη Μπόχουσλαβ Μαρτίνου με τον τίτλο «Το ελληνικό πάθος», ενώ ο Ζυλ Ντασσέν το μετέφερε στον κινηματογράφο με την ταινία «Αυτός που έπρεπε να πεθάνει», με τη Μελίνα Μερκούρη στον ρόλο της Μαγδαληνής, η οποία έκανε θριαμβευτική εμφάνιση στις Κάννες όπου προβλήθηκε παρουσία του συγγραφέα.

Ακόμα και οι «New York Times» περιέγραψαν την ταινία ως γοητευτικά, αν και βάναυσα ρεαλιστική, επαινώντας την «τολμηρή ειλικρίνεια με την οποία εκτελούνται οι σκηνές». Από το βιβλίο εμπνεύστηκε και ο Ντέρεκ Κάρβερ το ραδιοφωνικό θεατρικό του «Ουκ ήλθον βάλειν ειρήνη» που μεταδόθηκε από τη συχνότητα του BBC σε εποχές όπου το θέατρο στο ραδιόφωνο ήταν πολύ δημοφιλές. Γι’ αυτό στη συνέχεια το έργο ανέβηκε και σε παράσταση που έκανε περιοδεία στη Γαλλία, στο Βέλγιο, στη Νορβηγία, στη Σουηδία και την Αμερική.

Το 1975 έγινε τηλεοπτική σειρά για την ΕΡΤ σε σκηνοθεσία του υποψήφιου δύο φορές για Οσκαρ Βασίλη Γεωργιάδη, στην οποία πρωταγωνιστούσαν οι Κάτια Δανδουλάκη, Ανδρέας Φιλιππίδης, Γιώργος Φούντας κ.ά. Σήμερα, για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, το βλέπουμε να μεταφέρεται σε σύγχρονη διασκευή από τον Θοδωρή Παπαδουλάκη, με ένα εξαιρετικό καστ και παραγωγούς την Ιωάννα Δάβη και τον Δημήτρη Ξενάκη από την Indigo View Productions, ενώ θα βγει στους κινηματογράφους από την Tanweer.

Χρηματοδότες της ταινίας και ενσαρκωτές του οράματος του Παπαδουλάκη υπήρξαν, μεταξύ άλλων, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, Οπτικοακουστικών Μέσων και Δημιουργίας Α.Ε., το Film Fund Luxembourg, το Τμήμα Σύγχρονου Πολιτισμού, το υφυπουργείο Πολιτισμού Κύπρου, ενώ η ταινία είχε την υποστήριξη του Creative Europe MEDIA Programme, του υπουργείο Πολιτισμού - Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων, του MIC Italian Ministry of Culture, Lazio Cinema International, του Μουσείου Καζαντζάκη, καθώς και της Περιφέρειας Κρήτης και του Δήμου Χανίων.

Οπως έγραφε ο Καζαντζάκης για το βιβλίο του «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», που ήξερε ότι υπήρξε ένα από τα πιο σημαντικά έργα του: «Ηταν κι αυτό ένα μέρος του εαυτού μου, που έπρεπε να διατυπωθεί για να μην το πάρω μαζί μου και χαθεί στο χώμα. Καθώς ξέρετε, θα ’θελα, όταν πεθάνω, να μη βρει τίποτα σπουδαίο ο Χάρος να πάρει».