Φάκελος "Ενδοσχολική βία και bullying" – Το πρόβλημα του σύγχρονου σχολείου

Ένα από τα πλέον κομβικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν χιλιάδες μαθητές είναι αναμφίβολα αυτό της ενδοσχολικής βίας και του bullying.

Ειδικότερα στην Κρήτη έχουν καταγραφεί αρκετά τέτοια περιστατικά, με γονείς και εκπαιδευτικούς να καλούνται να ανακαλύψουν πότε ένα παιδί έχει πέσει θύμα εκφοβισμού.

Για αυτό το κομβικό ζήτημα μίλησε στο newshub.gr η καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου κα. Μαρία Παπαδακάκη, η οποία αναφέρθηκε τόσο στον τρόπο προσέγγισης ενός παιδιού που έχει δεχτεί bullying, όσο και στους λόγους που ορισμένα παιδιά αποκτούν τέτοιες συμπεριφορές.

Οι γονείς

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς των θυμάτων όταν κάτι τέτοιο πέσει στην αντίληψή τους και πως να προσεγγίσουν το παιδί τους;

«Τα παιδιά μπορεί να μην εκφράσουν με λόγια αλλά να δείξουν με άλλους τρόπους αυτό που τους συμβαίνει. Μπορεί να εκδηλώσουν απροθυμία να πάνε στο σχολείο, να έχουν ανήσυχο ύπνο, αρνητική διάθεση και άγχος. Γι' αυτό είναι σημαντικό να ακολουθήσουν οι γονείς τις ενδείξεις και να έχουν από πολύ νωρίς χτίσει μια σχέση ελεύθερης επικοινωνίας με το παιδί τους. Δεν είναι όμως όλοι οι γονείς έτοιμοι να το κάνουν. Για κάποιους γονείς είναι πολύ δύσκολο να ακούσουν με ψυχραιμία αυτό που τους αναφέρει το παιδί τους.

Η πρώτη σκέψη που περνάει από το μυαλό είναι να συμβουλέψουν το παιδί τους να ανταποδώσει με τον ίδιο ή παρόμοιο τρόπο. Μπορεί η στρατηγική αυτή να ικανοποιεί τον εγωισμό των γονέων και να φαίνεται αποτελεσματική για την παρούσα κατάσταση αλλά το παιδί μαθαίνει να λύνει τις διαφορές του με έναν μη αποδεκτό τρόπο που μπορεί μελλοντικά να αποτελέσει αιτία περιθωριοποίησης από άλλα παιδιά.

Επίσης, το παιδί θα έχει στερηθεί τη δυνατότητα ανάπτυξης υγιών τρόπων διαχείρισης των συναισθημάτων του και υπεράσπισης του εαυτού του. Άλλοι γονείς χάνουν την ψυχραιμία τους μπροστά σε μια τέτοια αποκάλυψη και εκφράζουν με άσχημο τρόπο την αγανάκτησή τους για την αδυναμία του παιδιού τους να αντισταθεί, ασκώντας έντονη κριτική στο παιδί για την απουσία αντίδρασης εκ μέρους του. Πρέπει να θυμόμαστε ότι η λεκτική απαξίωση και η επίκριση δεν διδάσκουν τα παιδιά τρόπους διαχείρισης παρά μόνο δημιουργούν συναισθήματα ντροπής και ενοχής και κάνουν τα παιδιά να πιστεύουν ακόμα περισσότερο πως είναι αδύναμα, άχρηστα και κατώτερα. Άλλοι γονείς δε μπορούν να συγκρατήσουν την αγανάκτησή τους και αναλαμβάνουν οι ίδιοι να πάνε στο σχολείο απειλητικά και να τακτοποιήσουν το ζήτημα υπογραμμίζοντας με αυτό τον τρόπο την ανεπάρκεια των εκπαιδευτικών και της σχολικής κοινότητας να επιλύσει τις διαφορές των μαθητών με έναν αποτελεσματικό τρόπο.

Η απαξίωση των εκπαιδευτικών σημαίνει απαξίωση της παιδαγωγικής σχέσης μεταξύ μαθητή και εκπαιδευτικού και απαξίωση του σχολείου γενικότερα και το παιδί είναι αυτό που σταματά να πιστεύει, να επενδύει και να εισπράττει τα οφέλη μιας τέτοιας σχέσης. Εκτός αυτού, μια τέτοια συμπεριφορά από το γονέα, διδάσκει στο παιδί να μην αναζητά λύσεις συνεργασίας και ενισχύει την άποψη οτι πάντα κάποιος άλλος θα παρεμβαίνει για να επιλύει τα προβλήματά του και πως το ίδιο είναι αδύναμο να διαχειριστεί μόνο του τέτοιες καταστάσεις».

Τελικά ποια είναι η σωστή στάση που πρέπει να έχουν οι γονείς και αν υπάρχει αυτή;

«Πολλοί θα αναρωτιούνται, ποια είναι τελικά η σωστή στάση που πρέπει να έχουν οι γονείς. Αν οι γονείς ανακαλύψουν ότι το παιδί τους δέχεται εκφοβισμό, είναι σημαντικό να μην το προσπεράσουν. Καλό είναι να κάνουν ανοιχτές συζητήσεις με το παιδί για να μάθουν τι πραγματικά συμβαίνει στο σχολείο και να μπορούν να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για να διορθώσουν την κατάσταση. Αυτό δε γίνεται σε μία ημέρα. Χρειάζεται καθημερινά να είναι κοντά στο παιδί και να δείχνουν το ενδιαφέρον τους π.χ. με σύντομες ερωτήσεις που θα κάνουν όταν επιστρέψει. Πώς ήταν σήμερα η μέρα σου? Σε στενοχώρησε κάτι? Πες μου κάτι όμορφο που έγινε σήμερα. Όταν καθημερινά επικοινωνούν με το παιδί αυτή η σχέση δυναμώνει και η επικοινωνία δύσκολων καταστάσεων και εμπειριών γίνεται πιο απλή και φυσική για το παιδί.

Είναι σημαντικό να είναι οι γονείς τα πρόσωπα που θα επιλέξουν τα παιδιά να μοιραστούν την ανησυχία τους. Πρέπει να δημιουργήσουν μια σχέση εμπιστοσύνης με το παιδί τους από πολύ νωρίς και να χτίσουν γέφυρες υγιούς επικοινωνίας που δεν θα στηρίζονται στο φόβο της τιμωρίας ή της απώλειας προνομίων αλλά στην αγάπη και την ενσυναίσθηση. Για παράδειγμα, είναι πολύ συχνό τα παιδιά να μην αναφέρουν ανάρμοστες συμπεριφορές μέσω διαδικτύου επειδή φοβούνται ότι οι γονείς τους θα τους αφαιρέσουν το κινητό τηλέφωνο ή θα περιορίσουν το χρόνο χρήσης του. Η ζωή σε ένα νοικοκυριό με αυταρχικούς γονείς όπου τα παιδιά τιμωρούνται επειδή εκφράζουν τις σκέψεις τους καθιστά πιο δύσκολο για τους γονείς να ανιχνεύσουν και να παρέμβουν έγκαιρα στη θυματοποίηση του παιδιού τους.

Όταν το παιδί επιλέξει να μιλήσει στους γονείς πρέπει να είναι ψύχραιμοι και προπάντων να υπενθυμίσουν στο παιδί ότι ο εκφοβισμός δεν είναι αποδεκτός.

Είναι λάθος και δεν πρέπει να συμβαίνει και ότι οι ενήλικες μπορούν να βοηθήσουν. Είναι σημαντικό να ενημερώσουν το παιδί τους ότι θα είναι δίπλα του για να το βοηθήσουν και ότι η λύση δεν είναι η αντεπίθεση αλλά π.χ. η ανάπτυξη στρατηγικών απομάκρυνσης από τον κίνδυνο και ενίσχυσης των δικτύων υποστήριξης. Πριν ωστόσο κληθούν να "θεραπεύουν" το πρόβλημα, οι γονείς μπορούν να κάνουν πολλά για να "προλαμβάνουν" τον κίνδυνο. Πιο σημαντικό από όλα είναι η ανάγκη καθημερινά να δείχνουν την αγάπη τους, να φροντίζουν τις συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού τους και να ενισχύουν με αυτό τον τρόπο την ψυχική του ανθεκτικότητα και την αυτοεκτίμηση του. Μπορούν επίσης να διδάξουν το παιδί τους να αντιλαμβάνεται και να ανιχνεύει τον κίνδυνο εγκαίρως και να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα. Μαζί με το παιδί τους μπορούν να εξασκηθούν σε διαφορετικά σενάρια και συμπεριφορές που αφορούν την πιθανότητα εκφοβισμού και μέσα από αυτές τις ασκήσεις να προετοιμάσουν τα παιδιά να αγνοούν έναν εκφοβιστή ή να αναζητήσουν εκπαιδευτικούς και φίλους που να μπορούν να λειτουργήσουν προστατευτικά».

Λόγοι που αποκτούνται τέτοιες συμπεριφορές

Όσον αφορά τα παιδιά που αποκτούν τέτοιου είδους συμπεριφορές. Υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος όπου ένα παιδί έχει επιθετικότητα προς τους συμμαθητές του;

«Δεν υπάρχει ένας και μοναδικός λόγος για τον οποίο τα παιδιά εκδηλώνουν συμπεριφορές εκφοβισμού σε συνομηλίκους τους. Ο πιο κοινός λόγος είναι η ανασφάλεια που νιώθουν και η ανάγκη να ελέγχουν τους άλλους. Αυτά τα παιδιά πρέπει να είναι ηγέτες και να κυριαρχούν στην ομάδα. Αυτό συχνά συνδέεται με αισθήματα ανεπάρκειας και με τη χαμηλή αυτοεκτίμηση που οδηγεί τα παιδιά να εκφοβίζουν τους άλλους για να νιώσουν καλύτερα με τον εαυτό τους. Σε άλλες περιπτώσεις, ο εκφοβισμός είναι μια μαθημένη συμπεριφορά που συνδέεται με πρώιμη έκθεση σε εικόνες ανισότητας και καταχρηστικής συμπεριφοράς μέσα στην οικογένεια. Τα παιδιά αυτά είναι πολύ πιθανό να γίνονται μάρτυρες κακοποίησης στο σπίτι τους ή τα ίδια να βιώνουν σκληρή ή τιμωρητική συμπεριφοράς από έναν γονέα. Στην ακριβώς αντίθετη περίπτωση, υπάρχουν παιδιά που βιώνουν την απόλυτη αδιαφορία στην οικογένειά τους και ένα πλαίσιο διαπαιδαγώγησης χωρίς όρια και χωρίς αναμενόμενες αρνητικές συνέπειες από τη συμπεριφορά τους.

Ως αποτέλεσμα θεωρούν ότι έχουν πολλά δικαιώματα πάνω στους άλλους και καθόλου υποχρεώσεις ενώ διατηρούν την πεποίθηση ότι όλες οι συμπεριφορές τους είναι κοινωνικά αποδεκτές. Συχνό επίσης είναι τα παιδιά αυτά να προέρχονται από οικογένειες που εκτιμούν τα πρόσωπα που είναι δημοφιλή, έχουν δύναμη και εξουσία και επιδιώκουν να αποκτήσουν ένα τέτοιο κυριαρχικό και δημοφιλές προφίλ για να κερδίσουν την αποδοχή της οικογένειάς τους και των άλλων. Τέλος πρέπει να αναφέρουμε ότι ορισμένα παιδιά διαθέτουν από τη φύση τους λιγότερη ενσυναίσθηση και πρέπει να διδαχθούν αυτή την ικανότητα από σημαντικούς άλλους, καθώς δυσκολεύονται να διαβάσουν τα κοινωνικά σημάδια και να αναγνωρίσουν τις συνέπειες της συμπεριφοράς τους».

Σοκάρουν οι αριθμοί

Αυξητική τάση έχουν τα περιστατικά βίας μεταξύ ανηλίκων και στην Κρήτη. Οι αριθμοί πραγματικά σοκάρουν, αφού ως σημερα έχουν καταγραφεί στην Ελλάδα πάνω από 130, συμφωνα με τα στοιχεία της Αστυνομίας.

Τον Ιανουάριο του 2024 η Ελληνική Αστυνομία διαχειρίστηκε 50 υποθέσεις βίας με 83 ανήλικους δράστες, ενώ τον περασμένο Φεβρουάριο 82 υποθέσεις με 121 ανήλικους παραβάτες. Μέσα σε ένα μήνα τα περιστατικά αυξήθηκαν κατά 60%.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2023, τις Αρχές διαχειριστηκαν 646 υποθέσεις για εξαρτησιογόνες ουσίες, με εμπλοκή 753 ανηλίκων ηλικίας 8 έως 18 ετών, καθώς και 201 υποθέσεις για αδικήματα του νόμου περί όπλων, με εμπλοκή 229 ανήλικων ηλικίας 8 έως 18 ετών.

Το θέμα της βίας των ανηλίκων είναι ψηλά στις προτεραιότητες, για αυτό και λαμβάνονται μέτρα, με στόχο την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Ωστόσο, όπως αναφέρουν πηγές ενημέρωσης, πρόκειται για ένα θέμα κοινωνικό που αφορά μια πολύ ευαίσθητη κοινωνική ομάδα, δηλαδή τους ανήλικους κι έτσι για την επίλυση του προβλήματος θα πρέπει να υπάρξει συστράτευση και άλλων υπουργείων αλλά και φορέων. 

Την ίδια ώρα, ανησυχία προκαλεί η αυξημένη συμμετοχή ανήλικων σε πιο άγριες μορφές εγκληματικότητας, που παρατηρείται.