Η Φαινομενολογία της διαφθοράς και η δικαστική της τιμωρία. Το παράδειγμα της 5ης Γαλλικής Δημοκρατίας
Το κατ’ αρχάς [κακόν] μη κολαζόμενον επί μείζον αύξεται.
- Αίσωπος
Η ανάλυση της πολιτικής διαφθοράς στη Γαλλία μπορεί να αποκτήσει ιδιαίτερο βάθος όταν προσεγγιστεί μέσω του φακού της θεωρίας του Μισέλ Φουκώ για την εξουσία και την ποινή. Όταν ο Φουκώ ξεκίνησε να γράφει το έργο του "Επιτήρηση και Τιμωρία" (1975), η εστίασή του δεν ήταν αρχικά σε πολιτικούς αλλά σε ποινικούς φυλακισμένους και το πώς η κοινωνία οργανώνει την ποινή και την τιμωρία τους. Μέσα από αυτή την παρατήρηση, ο Φουκώ ανέδειξε την εξέλιξη της ποινής από την ανοιχτή, δημόσια μορφή εκδίκησης και τιμωρίας, στην πιο διακριτική, πειθαρχική και κανονιστική μορφή, όπου η εξουσία ασκείται διάχυτα μέσα από θεσμούς και πρακτικές που οργανώνουν τη συμπεριφορά και ελέγχουν τους πολίτες.
Η θεωρία του Φουκώ αναδεικνύει ότι η ποινή δεν είναι απλώς μέσο τιμωρίας αλλά εργαλείο παραγωγής γνώσης και κοινωνικής κανονικότητας.
Η έννοια της παραγωγής γνώσης κατά τον Μισέλ Φουκώ δεν περιορίζεται στην απλή συσσώρευση πληροφοριών ή στην επιστημονική γνώση με τη συμβατική έννοια· πρόκειται για μια διαδικασία στην οποία η κοινωνία, οι θεσμοί και οι μηχανισμοί εξουσίας καθορίζουν τι θεωρείται αποδεκτό, τι νόμιμο και ποια είναι τα όρια της συμπεριφοράς. Η γνώση, σύμφωνα με τον Φουκώ, συνδέεται αδιάρρηκτα με την εξουσία, διότι μέσα από την καταγραφή, ταξινόμηση και ανάλυση των συμπεριφορών, είτε αυτές αφορούν ποινικούς είτε πολιτικούς, δημιουργείται ένα πλαίσιο κανονιστικό που καθορίζει τι συνιστά παράβαση, τι τιμωρείται και ποιος υπαγορεύει τους κανόνες. Η διαδικασία αυτή δεν είναι ουδέτερη· κάθε καταγραφή και κάθε ποινή, κάθε δικαστική απόφαση ή δημόσιο σκάνδαλο παράγει γνώση για τη λειτουργία της κοινωνικής και πολιτικής τάξης, διδάσκοντας τόσο τους πολίτες όσο και τους εξουσιαστές σχετικά με τα όρια της εξουσίας και τη διάχυτη φύση της. Μέσα από τα μέσα ενημέρωσης, τις δικαστικές διαδικασίες και τις θεσμικές αντιδράσεις, η κοινωνία διαμορφώνει ένα συλλογικό “φακό” που καθορίζει ποια πράξη είναι αποδεκτή, ποια θεωρείται ηθικά ή νομικά παράνομη και πώς η εξουσία ασκείται για να επιβάλλει την κανονικότητα. Η γνώση εδώ δεν είναι απλώς πληροφορία· είναι εργαλείο επιτήρησης και πειθαρχίας, ένα μέσο παραγωγής κανονικότητας, μέσω του οποίου η κοινωνία και οι θεσμοί καθιστούν ορατή και διαχειρίσιμη τη διάχυτη εξουσία, διδάσκοντας το συλλογικό σώμα για τα όρια της πολιτικής και της κοινωνικής συμπεριφοράς, και διασφαλίζοντας ότι οι πράξεις της πολιτικής ελίτ εντάσσονται σε ένα πλέγμα κανόνων που παράγει τη νομιμότητα, την τάξη και την κοινωνική κανονικότητα.
Μέσα από την ποινή, η κοινωνία μαθαίνει τα όρια της αποδεκτής συμπεριφοράς, και οι θεσμοί εδραιώνουν την εξουσία τους όχι μόνο με την τιμωρία των ατόμων, αλλά και με τη διαμόρφωση συλλογικών προσδοκιών και κανόνων. Αυτή η θεωρητική προσέγγιση παρέχει ένα εξαιρετικό εργαλείο για να κατανοήσουμε γιατί και πώς οι πολιτικοί που εμπλέκονται σε διαφθορά τελικά οδηγούνται στη φυλακή, καθώς η πολιτική εξουσία, όπως και η ποινική, υπόκειται σε κοινωνική και θεσμική επιτήρηση.
Η σύγχρονη Γαλλία προσφέρει ένα πλούσιο παράδειγμα αυτής της διαδικασίας: από τη δεκαετία του 1970 και την προεδρία του Ζισκάρ ντ' Εστέν, μέχρι τη φυλάκιση του Νικολά Σαρκοζί το 2025, μια σειρά πολιτικών έχουν εμπλακεί σε σκάνδαλα που αποκαλύπτουν τη διάχυτη φύση της εξουσίας, την αλληλεπίδραση μεταξύ δικαιοσύνης και κοινωνικής κανονικοποίησης, και τις δυναμικές που οδηγούν στη θεσμική τιμωρία.
Περί Εξουσίας
Η εξουσία, κατά τον Μισέλ Φουκώ, δεν είναι μια πράξη επιβολής που ασκείται από το κράτος προς τους πολίτες, αλλά ένα δίκτυο σχέσεων που διαπερνά το σύνολο του κοινωνικού σώματος. Δεν κατοικεί σε έναν θεσμό, ούτε εκπορεύεται από ένα κέντρο· λειτουργεί αμοιβαία, αδιάκοπα, μέσα στις πρακτικές, τους λόγους και τις θεσμικές διατάξεις που οργανώνουν την καθημερινή ζωή. Η εξουσία δεν είναι κτήμα κανενός — είναι ένα πεδίο δυνάμεων που παράγει γνώση, κανονικότητα και υποκειμενικότητα. Κάθε θεσμός, από τη Δικαιοσύνη έως τα μέσα ενημέρωσης, δεν ασκεί απλώς εξουσία· συμμετέχει στη συνεχή κυκλοφορία της, συγκροτώντας τους όρους με τους οποίους οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και τους άλλους.
Στο πλαίσιο αυτό, η πολιτική διαφθορά δεν μπορεί να νοηθεί αποκλειστικά ως ατομικό ηθικό παράπτωμα ή νομική εκτροπή· αποτελεί έκφανση της ίδιας της λειτουργίας της εξουσίας μέσα στο πεδίο των σχέσεων. Οι πράξεις διαφθοράς, οι δίκες, οι καταδίκες και οι δημόσιες συζητήσεις που τις συνοδεύουν αποτελούν μηχανισμούς μέσα από τους οποίους η κοινωνία μαθαίνει να αναγνωρίζει και να ρυθμίζει τη διάχυτη δύναμη της εξουσίας. Η επιτήρηση και η τιμωρία δεν λειτουργούν απλώς ως αντίμετρα· συγκροτούν τον ίδιο τον ιστό της κοινωνικής τάξης, μετατρέποντας την εξουσία σε μηχανισμό αυτοπαρατήρησης και κανονικοποίησης.
Περί Οντολογίας
Ο Φουκώ δεν προσεγγίζει την εξουσία ως θεσμική κατηγορία, αλλά ως οντολογική συνθήκη της κοινωνικής ύπαρξης, δηλαδή ως τρόπο ύπαρξης των σχέσεων ανάμεσα στα υποκείμενα και στους θεσμούς.
Σύμφωνα με τον Φουκώ η έννοια της πειθαρχικής κοινωνίας και της βιοπολιτικής επιτρέπει μια ευρύτερη κατανόηση της σχέσης εξουσίας και πολιτικής διαφθοράς. Στην πειθαρχική κοινωνία, οι θεσμοί δεν επιβάλλουν απλώς τιμωρίες, αλλά παράγουν υποκείμενα που εσωτερικεύουν την πειθαρχία και συμμορφώνονται στους κανόνες. Η βιοπολιτική διάσταση της εξουσίας αφορά τη διαχείριση του κοινωνικού σώματος, τη ρύθμιση της ζωής, της συμπεριφοράς και της συλλογικής νομιμότητας. Έτσι, η αποκάλυψη και η ποινή των πολιτικών πράξεων διαφθοράς δεν είναι απλώς γεγονότα δικαιοσύνης, αλλά μηχανισμοί που ενισχύουν τη διακυβέρνηση μέσω της γνώσης και της επιτήρησης. Η κοινωνία επιτηρεί την πολιτική τάξη, όχι μόνο για να αποδοθεί δικαιοσύνη, αλλά για να επιβεβαιωθεί το σύστημα κανονικότητας που συγκρατεί τη δημοκρατική ισορροπία.
Περί Ιστορίας
Αν η οντολογία της εξουσίας αποκαλύπτει το πώς λειτουργεί η πειθαρχία, η ιστορία της δείχνει πώς αυτή ενσαρκώνεται στα γεγονότα και στα σώματα των πολιτικών υποκειμένων.
Η προεδρία του Ζισκάρ ντ' Εστέν χαρακτηρίζεται από την πρώιμη αναδυόμενη αντίληψη περί διαφθοράς στην πολιτική ελίτ. Το σκάνδαλο των διαμαντιών («l’affaire des diamants») ανέδειξε την ευαισθησία της δημόσιας σφαίρας απέναντι σε πολιτικούς που λαμβάνουν δωρεές ή δώρα υψηλής αξίας από ξένους ηγέτες. Παρά την έλλειψη άμεσων νομικών κυρώσεων, η πολιτική πίεση που προέκυψε λειτούργησε ως μηχανισμός κοινωνικής επιτήρησης, επιβεβαιώνοντας την έννοια του Φουκώ ότι η τιμωρία μετατρέπεται σε μηχανισμό συλλογικής μάθησης, μέσα από τον οποίο η κοινωνία εκπαιδεύεται στα όρια της νομιμότητας και της εξουσίας. Το σκάνδαλο αυτό κατέστησε σαφές ότι οι πολιτικοί δεν λειτουργούν έξω από την κοινωνική επιτήρηση και ότι η διαφθορά τους αποτελεί αντικείμενο δημόσιας και θεσμικής παρατήρησης.
Η προεδρία του François Mitterrand ανέδειξε τη σταδιακή ενσωμάτωση της διαφθοράς στην πολιτική καθημερινότητα. Παρά το κύρος και την πολιτική σταθερότητα που διατήρησε, ο ίδιος και το περιβάλλον του υπήρξαν αντικείμενο σκανδάλων που αποκάλυψαν τη διάχυτη φύση της εξουσίας. Ο γιος του, Jean-Christophe Mitterrand, εμπλέχθηκε στο σκάνδαλο Angolagate, που αφορούσε παράνομες πωλήσεις όπλων στην Αγκόλα. Η καταδίκη του το 2009 υπογράμμισε τη μετατόπιση από την κοινωνική παρατήρηση προς την θεσμική επιτήρηση: η ποινή έγινε εργαλείο ανακαθορισμού των ορίων της πολιτικής εξουσίας και υπενθύμισε την εφαρμογή της δικαιοσύνης ακόμη και στους πιο προνομιούχους.
Η προεδρία του Ζακ Σιράκ χαρακτηρίζεται από αυξημένη δημόσια και θεσμική επίγνωση της διαφθοράς. Η καταδίκη του για κατάχρηση δημοσίου χρήματος, αν και η ποινή αναστάλθηκε λόγω ηλικίας, αναδεικνύει τη λειτουργία της δικαιοσύνης ως μέσου κοινωνικής κανονικοποίησης. Η διαδικασία που οδήγησε στη δίκη του αποτελεί παράδειγμα πώς η ποινή οργανώνεται ως μηχανισμός επιτήρησης και παραγωγής γνώσης, ελέγχοντας τη συμπεριφορά της πολιτικής ελίτ και εκπαιδεύοντας τη δημόσια σφαίρα στα όρια της αποδεκτής πολιτικής πρακτικής.
Το σκάνδαλο «Contaminated Blood» της δεκαετίας του 1980, που εμπλέκει τον πρώην πρωθυπουργό Laurent Fabius, υπογραμμίζει τη σύνθετη σχέση μεταξύ εξουσίας και ποινής. Παρά την αθώωση των εμπλεκομένων, το σκάνδαλο παρέμεινε ως παράδειγμα της πολιτικής επίβλεψης και του τρόπου με τον οποίο η δικαιοσύνη λειτουργεί ως εργαλείο κανονικοποίησης και πολιτικού μηνύματος. Η προσέγγιση του Φουκώ ερμηνεύει την αθώωση όχι απλώς ως έλλειψη ευθύνης, αλλά ως διαχείριση της κοινωνικής και πολιτικής ισορροπίας.
Η περίπτωση του Νικολά Σαρκοζί αποτελεί την κορύφωση αυτής της ιστορικής πορείας. Η καταδίκη του το 2025 για εγκληματική συνωμοσία και παράνομη χρηματοδότηση της προεκλογικής του εκστρατείας από τον Μουαμάρ Καντάφι αντιπροσωπεύει την πλήρη εφαρμογή της λογικής του Φουκώ: η ποινή δεν είναι απλώς αντίποινα για ατομικά αδικήματα, αλλά εργαλείο κοινωνικής επιτήρησης, ανακαθορισμού της πολιτικής εξουσίας και παραγωγής γνώσης για τη λειτουργία του πολιτικού σώματος. Η φυλάκιση αυτή λειτουργεί ως μηνυματική διαδικασία προς την κοινωνία, υπενθυμίζοντας ότι η εξουσία υπόκειται σε επιτήρηση και οι θεσμοί λειτουργούν για να διασφαλίσουν την κανονικότητα και τη νομιμότητα.
Περί Φαινομενολογίας
Η φαινομενολογική διάσταση της εξουσίας αναδεικνύεται στη σύγχρονη εμπειρία της διαφάνειας: η επιτήρηση δεν είναι απλώς θεσμική πράξη, αλλά συνθήκη αντίληψης, όπου οι πολίτες ζουν, αξιολογούν και εσωτερικεύουν τη δημόσια ποινή.
Μετά τη φυλάκιση Σαρκοζί, η πολιτική επιτήρηση στη Γαλλία εισέρχεται σε μια νέα φάση. Η διάχυτη εξουσία εκδηλώνεται πλέον μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την τεχνολογική παρακολούθηση, όπου η δημόσια σφαίρα λειτουργεί ως πεδίο συνεχούς αξιολόγησης και διαφάνειας. Οι πολίτες, οι δημοσιογράφοι και οι ψηφιακές κοινότητες γίνονται ενεργά υποκείμενα της επιτήρησης, αποκαλύπτοντας παραβιάσεις και παράγοντας κοινωνική ποινή σε πραγματικό χρόνο. Αυτή η νέα μορφή δημόσιας λογοδοσίας επιβεβαιώνει τη θέση του Φουκώ ότι η εξουσία δεν συγκεντρώνεται σε έναν θεσμό αλλά διαχέεται μέσα στο κοινωνικό δίκτυο· η “ποινή” αποκτά πλέον κοινωνική και επικοινωνιακή διάσταση, όπου η νομιμότητα διαμορφώνεται διαρκώς μέσα από την αλληλεπίδραση κράτους, θεσμών και πολιτών.
Περί Φιλοσοφίας
Η φιλοσοφική ανάγνωση της διαφθοράς μέσω του Φουκώ μας υποχρεώνει να αναρωτηθούμε όχι μόνο πώς λειτουργεί η εξουσία, αλλά γιατί η κοινωνία χρειάζεται τη διαφάνεια ως μέσο ύπαρξής της.
Η σκέψη του Φουκώ μας επιτρέπει να ερμηνεύσουμε τη διαφθορά όχι απλώς ως ατομική επιλογή ή ηθικό παράπτωμα, αλλά ως έκφανση ενός ευρύτερου πλέγματος διάχυτης εξουσίας. Οι θεσμοί λειτουργούν ως μηχανισμοί επιτήρησης και κανονικοποίησης: η ποινή και η δικαστική διαδικασία δεν περιορίζονται στην τιμωρία, αλλά εκπαιδεύουν το κοινωνικό σώμα στα όρια της αποδεκτής πολιτικής συμπεριφοράς. Η φυλάκιση Σαρκοζί ή οι καταδίκες άλλων πολιτικών, όπως του Jean-Christophe Mitterrand, επιβεβαιώνουν ότι η εξουσία δεν είναι ατιμώρητη και ότι η κοινωνία και οι θεσμοί ασκούν συνεχή πίεση για την τήρηση κανόνων.
Η διάχυτη φύση της εξουσίας φαίνεται επίσης στην αντιμετώπιση θεσμικής ατιμωρησίας: οι αθωώσεις, όπως αυτή του Laurent Fabius, δεν σημαίνουν αδράνεια, αλλά λειτουργούν ως διαχείριση της κοινωνικής και πολιτικής ισορροπίας, αναδεικνύοντας τη λειτουργία της δικαιοσύνης ως εργαλείο παραγωγής πολιτικής γνώσης και κοινωνικής κανονικοποίησης.
Η ποινή, σύμφωνα με τον Φουκώ, δεν περιορίζεται στην αποκατάσταση της τάξης· λειτουργεί ως τεχνολογία εξουσίας που παράγει γνώση για τα όρια και τις μορφές της πολιτικής κυριαρχίας. Στην περίπτωση της πολιτικής διαφθοράς στη Γαλλία, οι καταδίκες πολιτικών δημιουργούν ένα πλαίσιο που υπενθυμίζει τα όρια της εξουσίας, ενώ ταυτόχρονα επαναπροσδιορίζουν τα όρια του δημόσιου και πολιτικού σώματος. Η πολιτική εξουσία δεν είναι άμεσα ορατή, αλλά διάχυτη: οι πολιτικοί λειτουργούν μέσα σε δίκτυα επιτήρησης και κανόνων, όπου η ποινή λειτουργεί ως μέσο παραγωγής γνώσης και κοινωνικής συμμόρφωσης.
Περί Επιτήρησης
Αν η φιλοσοφία αποκαλύπτει τα θεμέλια της εξουσίας, η επιτήρηση φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο αυτά αναπαράγονται στο σύγχρονο κοινωνικό πεδίο.
Η συνεχής ανακύκλωση σκάνδαλων και καταδικών διαμορφώνει μια πολιτική κουλτούρα όπου η εμπιστοσύνη στο κράτος και στους θεσμούς υπόκειται σε δοκιμασία. Η κοινωνία παρακολουθεί τις δικαστικές αποφάσεις ως εργαλεία μάθησης για τα όρια της εξουσίας, ενώ οι πολιτικοί που πέφτουν στην παγίδα της διαφθοράς γίνονται παραδείγματα της διάχυτης φύσης της ποινής και της εξουσίας.
Η φυλάκιση Σαρκοζί το 2025 λειτουργεί ως σημείο αναφοράς για την κατανόηση των σχέσεων εξουσίας στη Γαλλία: η ποινή δεν είναι μόνο αντίποινα, αλλά μέσο κοινωνικής εκπαίδευσης, θεσμικής κανονικοποίησης και ανακαθορισμού των ορίων της πολιτικής επιρροής. Οι πολιτικοί διδάσκονται μέσω της ποινής πώς να συμμορφώνονται με τους θεσμικούς κανόνες, ενώ η κοινωνία μαθαίνει τα όρια της πολιτικής ανοχής.
Η διάχυτη εξουσία λειτουργεί σε συνεχή αλληλεπίδραση με τη δημόσια σφαίρα: η διαφθορά και η ποινή γίνονται πλέγμα επιτήρησης, όπου η κοινωνία, οι θεσμοί και οι πολιτικοί αλληλοεπιδρούν για την αναπαραγωγή της πολιτικής κανονικότητας. Κάθε σκάνδαλο, κάθε καταδίκη ή αθώωση, ενσωματώνεται σε αυτό το πλέγμα, διαμορφώνοντας τη συλλογική γνώση και την κοινωνική κανονικότητα.
Η ανάλυση της πολιτικής διαφθοράς μέσα από τη θεώρηση του Φουκώ δείχνει ότι η πολιτική σκηνή λειτουργεί ως “φυλακή χωρίς τοίχους”: ένα πεδίο συνεχούς επιτήρησης, όπου η εξουσία, η γνώση και η ποινή συνυφαίνονται για να παράγουν κοινωνική κανονικότητα.
Η ποινή δεν είναι μόνο δικαστική, αλλά και συμβολική· δεν τιμωρεί μόνο, αλλά εκπαιδεύει. Στη Γαλλία, η ιστορική πορεία των σκανδάλων αποκαλύπτει ότι η πολιτική εξουσία παραμένει αντικείμενο διαρκούς επιτήρησης – από τους θεσμούς, τα ΜΜΕ και τελικά την ίδια την κοινωνία.
Έτσι, η φαινομενολογία της διαφθοράς στη Γαλλική Δημοκρατία αποκαλύπτει όχι μόνο τα όρια της εξουσίας, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία μαθαίνει να βλέπει, να τιμωρεί και να αναγνωρίζει τον εαυτό της μέσα από αυτήν.
*Σημείωση: Οι απόψεις των αρθρογράφων αποτελούν προσωπικές θέσεις και δεν αποτελούν τυχόν θέσεις του newshub.gr
-
22 Οκτωβριου 2025, 19:20Ηράκλειο: Το τελευταίο αντίο αύριο στη 32χρονη Ροδάνθη που “έφυγε” πρόωρα – Θλίψη για τη μητέρα δύο παιδιών -
22 Οκτωβριου 2025, 10:50Ηράκλειο: Το γκρέμισαν αφού το αποκατέστησαν-Ήταν το τελευταίο ίχνος του βιομηχανικού χαρακτήρα της περιοχής (Φωτο) -
23 Οκτωβριου 2025, 11:40Euroleague: Συνελήφθη ο διαιτητής Ούρος Νίκολιτς-Βρέθηκαν 250.000 ευρώ στο σπίτι του -
22 Οκτωβριου 2025, 17:55Δικταίον Άντρον: Παρατεταμένο κλείσιμο, καθυστερήσεις στα έργα και αγωνία επιχειρηματιών, εργαζομένων και παραγωγών στο Οροπέδιο Λασιθίου -
22 Οκτωβριου 2025, 13:44Ηράκλειο: Συνελήφθησαν πατέρας και γιος για το μαχαίρωμα στις Μοίρες -
22 Οκτωβριου 2025, 10:25Βολές στο κέντρο... της Τετάρτης!
