Τα θλιβερά γεγονότα και η φωτιά στη Νομαρχία Ηρακλείου σαν σήμερα, πριν από 33 χρόνια (Βίντεο + Φώτο)

Δευτέρα 30 Σεπτεμβρίου 1991. Και σήμερα, επίσης Δευτέρα 30 Σεπτεμβρίου, ακόμα κι αν πέρασαν 33 ολόκληρα χρόνια, δεν μπορώ να ξεχάσω όλον εκείνο τον χαμό, με τον ξεσηκωμό των σταφιδοπαραγωγών της Κρήτης, που είχε μία πολύ θλιβερή κατάληξη. Το κάψιμο του κτιρίου της Νομαρχίας Ηρακλείου, την ώρα που η μάχη ανάμεσα στους διαδηλωτές και τις δυνάμεις καταστολής της τότε κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, ήταν πολύ δυνατή, σχεδόν σώμα με σώμα. Έχει μεγάλη σημασία να αναφέρουμε, ότι τη μέρα εκείνη, συμπληρώνονταν ακριβώς 29 χρόνια,  από το ιστορικό συλλαλητήριο του 1962, πάλι για τη σταφίδα, στην πλατεία Ελευθερίας. Τότε, δηλαδή, που η κυβέρνηση της ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή «υποδεχόταν» 25.000 διαδηλωτές, όχι μόνο με ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις, αλλά και με οπλισμένους φαντάρους. 

Αλλά ας "μεταφερθούμε" ξανά στο 1991. Όπως είχα γράψει σε παλιότερο αφιέρωμα που έκανα με αφορμή τα 30 χρόνια, στην εφημερίδα "Ν.Κρήτη", η Δευτέρα 30 Σεπτεμβρίου 1991, ήταν μια από τις πιο θερμές ημέρες εκείνου του καλοκαιριού. Το θερμόμετρο είχε χτυπήσει «κόκκινο», την ώρα που χιλιάδες αμπελουργοί κατέβαιναν από τα χωριά τους με μαύρες σημαίες, αγροτικά αυτοκίνητα και πολλά τρακτέρ, γεμίζοντας την πλατεία Ελευθερίας, για να διεκδικήσουν πολιτική στήριξης της σταφίδας και να διαμαρτυρηθούν που άλλαζε ο κανονισμός και καταργούταν ο κρατικός προστατευτισμός.

Το συλλαλητήριο εκείνο ήταν τόσο μαζικό, που μόνο με το συλλαλητήριο του 1962 μπορούσε να συγκριθεί σε όγκο και παλμό. Εκτιμάται ότι ο κόσμος ξεπέρασε τους 15 χιλιάδες, αλλά υπάρχει και μια εκτίμηση σύμφωνα με την οποία στην εξέλιξή του το συλλαλητήριο εκείνο συγκέντρωσε τον ίδιο ή και περισσότερο κόσμο σε σχέση με το συλλαλητήριο που είχε γίνει 29 χρόνια πριν, στην ίδια πλατεία, και πάλι για τη σταφίδα, με τη συμμετοχή 20.000 ή και 25.000 διαδηλωτών!

Ο Ναπολέων Λουκαδάκης, που  ήταν τότε πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπής και πρόεδρος της ΟΑΣΝΗ, θυμάται πως «ήταν η μεγαλύτερη ζέστη εκείνου του καλοκαιριού. Αλλά ο κόσμος ήταν αποφασισμένος. Δεν υπήρχαν «χρώματα». Εκείνο το συλλαλητήριο δεν ήταν κομματικό. Ήταν καθαρά ταξικό. Από τα λίγα ταξικά συλλαλητήρια που έχουμε κάνει μέχρι σήμερα. Πρέπει να είχαμε μαζευτεί τουλάχιστον 15.000 διαδηλωτές...».

Στο ίδιο δημοσίευμα, μου είχε μιλήσει και ο παλαίμαχος συνδικαλιστής των αγροτών Στάθης Φραγκιαδάκης, από το Κυπαρίσσι, που μετείχε στη Συντονιστική Επιτροπή του συλλαλητηρίου, που αποκάλυψε για πρώτη φορά τα εξής:
«Είδα με τα μάτια μου πρόεδρο συνεταιρισμού, που δεν είναι σήμερα στη ζωή, να έχει βγάλει το πιστόλι και να σημαδεύει από το παράθυρο της Νομαρχίας τούς αστυνομικούς.

Τι κάνεις εκεί; Τρελός είσαι;», του φώναξα. «Θα τους σκοτώσω», μου είπε. Κι εγώ τότε τον έπεισα να κατεβάσει το όπλο λέγοντάς του: «Μπορεί να σκοτώσεις το παιδί ενός συγγενή ή ενός φίλου σου. Για όνομα του Θεού. Βάλε το πιστόλι στην τσέπη»...».
Αλλά το περιστατικό αυτό επιβεβαιώνει και ο τότε πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπής Αγώνα του ιστορικού εκείνου συλλαλητηρίου, Ναπολέων Λουκαδάκης. «Μόλις τον είδα του είπα να κατεβάσει το όπλο. Πράγματι. Η κατάσταση ήταν ανεξέλεγκτη. Δεν το έκανε, όμως, μόνο αυτός. Πολλοί είχαν τραβήξει όπλο. Διότι, εκείνη τη μέρα, ήταν πολλοί που οπλοφορούσαν. Πραγματικά δεν ξέρω πώς τα καταφέραμε. Καταλαβαίνετε τι θα είχε συμβεί αν είχαμε νεκρό...».

Πώς ξέσπασε ο μεγάλος χαμός

Η ώρα ήταν 11 το πρωί, όταν οι εκπρόσωποι του κράτους, δηλαδή ο τότε νομάρχης Ηρακλείου, Στράτος Παπαδάκης, και ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Γεωργίας, Νίκος Ψιλάκης, δέχονταν την αντιπροσωπεία των αγροτών. 

«Εγώ με τον Αριστείδη Σχοιναράκη είχαμε πάρει ένα πανό με τη λέξη «κατάληψη», που για να το περάσουμε το είχα κρύψει κάτω από την μπλούζα μου. Είχαμε αποφασίσει να το κρεμάσουμε στο μπαλκόνι της Νομαρχίας, την ώρα της συνάντησης. Ήταν μέσα και οι τοπικοί βουλευτές, ενώ υπήρχε ανοιχτή ακρόαση με τον αείμνηστο Γιώργο Σενετάκη. Όταν ο αείμνηστος Παναγιώτης Τσακίρης, τότε πρόεδρος της ΚΣΟΣ, μας έκανε το νεύμα, βγήκαμε στο μπαλκόνι και κρεμάσαμε το πανό», λέει ο Στάθης Φραγκιαδάκης.

Ο ίδιος θυμάται ότι ο Στράτος Παπαδάκης αντέδρασε μόλις ενημερώθηκε από τους Μιχάλη Βουμβουλάκη και Παναγιώτη Τσακίρη για την κατάληψη. «Δε θα φύγουμε αν δεν επικοινωνήσετε με τον υπουργό Γεωργίας και αν δε μας δώσει θετικές απαντήσεις», του είπαν χαρακτηριστικά.

Στο μεταξύ, ο κόσμος από κάτω «έβραζε». Σύμφωνα με τον κ. Φραγκιαδάκη, «οι διαδηλωτές είχαν πληροφορηθεί ότι ο υπουργός δε μας έδινε ξεκάθαρες απαντήσεις. Και ξέσπασε τη στιγμή που είδε τους αστυνομικούς να ακροβολίζονται στις ταράτσες των γύρω κτηρίων σαν ελεύθεροι σκοπευτές! Την ώρα εκείνη, τα ΜΑΤ έζωσαν το κτήριο της Νομαρχίας καταλαμβάνοντας όλους τους γύρω δρόμους. Και κάποια στιγμή ξεκίνησαν να πέφτουν τα χημικά. Τότε αγρότες με μεγάλα τρακτέρ έδεσαν τις κολόνες της Νομαρχίας για να γκρεμίσουν το κτήριο. Ήταν εκείνη τη στιγμή που έσπασαν την κεντρική πόρτα και άρχισε ο κόσμος να μπαίνει μέσα...».

Όλος ο κόσμος διαπίστωσε, ότι τα πρώτα χημικά έπεσαν μέσα στο γραφείο του νομάρχη και στο κτήριο της Νομαρχίας, με στόχο να αναγκαστεί ο κόσμος να βγει έξω.

Σύμφωνα με τους εκπροσώπους των αγροτών, η φωτιά μέσα στα γραφεία της Νομαρχίας δεν μπήκε από τους αγρότες. Αλλά από τα δακρυγόνα των αστυνομικών, αφού πήραν φωτιά οι κουρτίνες και τα χαρτιά πάνω στα γραφεία.
Όσο για τον φλεγόμενο κάδο έξω από τη Νομαρχία, λένε πως οι αγρότες του έβαλαν φωτιά για εξουδετερώσουν με τη φωτιά τη δράση των καπνογόνων. Και κάποιος έσπρωξε τον κάδο προς το παράθυρο της νομαρχίας, αλλά κατά τους συνδικαλιστές ήταν προβοκάτορας και δεν ανήκε στο "σώμα" των διαδηλωτών. 

Πώς συνδέονται τα δυο συλλαλητήρια

Μου είχε, λοιπόν, σε κείνο το αφιέρωμα ο Στάθης Φραγκιαδάκη καταθέσει μία πολύ σημαντική μαρτυρία: «Πολλές μέρες πριν εκείνο το συλλαλητήριο, η αντιπροσωπία των αγροτικών στελεχών που πήγαινε στα χωριά και καλούσε τους αγρότες σε ξεσηκωμό δεν άκουγε τίποτε άλλο παρά τη φράση... «το ίδιο έγινε και το ’62». Και στο τέλος μας κορόιδεψαν. Και μπορεί τότε η Νομαρχία να μην κάηκε, όμως τώρα θα καεί αν μας ξανακάνουν τα ίδια...Είδα με τα μάτια μου πρόεδρο συνεταιρισμού, που δεν είναι σήμερα στη ζωή, να έχει βγάλει το πιστόλι και να σημαδεύει από το παράθυρο της Νομαρχίας τούς αστυνομικούς»

Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός, ότι «αυτά  τα έλεγαν άνθρωποι 45 και 50 χρονών, που το ’62 ήταν 25, 30 και 35 χρονών. Τουλάχιστον ο μισός κόσμος που κατέβηκε στο συλλαλητήριο του 1991 είχε συμμετάσχει και στο συλλαλητήριο του 1962. Και το 1991 οι άνθρωποι είχαν αυτοκίνητα δικά τους. Κάτι που δεν υπήρχε το 1962. Μπορούσε λοιπόν να μετακινηθεί ο κόσμος. Έτσι, πολλές μέρες νωρίτερα, υπήρχε η αίσθηση ότι θα κατέβαινε τόσος κόσμος, που δε θα μας «έβαζε» η πλατεία. Εμείς αυτό που λέγαμε στις περιοδείες μας στα χωριά ήταν «προσέξτε να μην παρεκτραπούμε»...».

«Αντιφατικές οι απόψεις»

Η εφημερίδα «Η Αλλαγή» έκανε λόγο για αντιφατικές απόψεις, γράφοντας την 1η Οκτωβρίου 1991 τα εξής:

«Η πλευρά της κυβέρνησης, όπως εκφράστηκε μέσω του κ. Σενετάκη, είναι ότι τη φωτιά την έβαλαν διαδηλωτές πριν πέσουν τα δακρυγόνα και τα άλλα χημικά. Την άποψη αυτή διαψεύδουν οι εκπρόσωποι των αγροτών, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι τη φωτιά την έβαλαν «εξτρεμιστικά στοιχεία» ενώ ήταν σε πλήρη εξέλιξη η επίθεση των αστυνομικών. Η άποψη αυτή - ότι δηλαδή η φωτιά ακολούθησε τη ρίψη χημικών - επιβεβαιώνεται και από δημοσιογραφικές μαρτυρίες.

Αυτόπτης μάρτυς δήλωσε στην «Αλλαγή» ότι είδε ένα άτομο να πετά ένα μπουκάλι με βενζίνη στο εσωτερικό του κτηρίου πριν ακόμα αποχωρήσουν όλοι όσοι ήταν εγκλωβισμένοι στο κτήριο...».

Πάντως, είναι γεγονός ότι τα 13 μέλη τής τότε Συντονιστικής Επιτροπής πραγματικά «έπαιζαν με τη φωτιά», ενώ για μήνες μετά γίνονταν δικαστήρια μέχρι να εκδοθούν οι αθωωτικές αποφάσεις... ενώ δυναμικό ρόλο διαδραμάτισε και ο Γιώργος Σκουλατάκης, που ήταν ο εκφωνητής του συλλαλητηρίου.

Χιλιάδες εξαγριωμένοι αγρότες είχαν περικυκλώσει τη νομαρχία διαμαρτυρόμενοι για την τιμή της σταφίδας.

Στη Συντονιστική Επιτροπή μετείχαν ο Γιάννης Κουράκης ως πρόεδρος του ΕΚΗ, ο αείμνηστος Παναγιώτης Τσακίρης, που ήταν πρόεδρος της ΚΣΟΣ, ο αείμνηστος πρόεδρος της Ελαιουργικής Μανόλης Γαβαλάς, ο Γιάννης Πιτσιδιανός, ο Μιχάλης Βουμβουλάκης (πρόεδρος της Ένωσης Ηρακλείου), ο Αριστείδης Σχοιναράκης (αντιπρόεδρος ΟΑΣΝΗ), ο Στάθης Φραγκιαδάκης, η μετέπειτα πρόεδρος της Επιτροπής Γυναικών Αγροτισσών Καίτη Βλαστού, ο αείμνηστος Γιώργος Ασκοξυλάκης (πρόεδρος της Ένωσης Μεσαράς), ο Γιώργος Πολυζωάκης (πρόεδρος της Ένωσης Πεζών) και ο Ναπολέων Λουκαδάκης (πρόεδρος της Ομοσπονδίας Αγροτικών Συλλόγων Νομού Ηρακλείου). Από την ΟΑΣΝΗ μετείχαν επίσης δύο στελέχη, οι Μανόλης Ρουμελιωτάκης και Μιχάλης Δακανάλης.

Δείτε το βίντεο που τράβηξε κατά τα πρώτα περίπου 20 λεπτά μετά τη λήξη των επεισοδίων, ο Ευτύχης Σαρτζετάκης. Πραγματικά αποτελεί ντοκουμέντο: