Επιχείρηση Calypso: Πώς στήθηκε το μεγάλο κόλπο με τα κοντέινερ

Μια σκηνή που μοιάζει αθώα, αλλά μυρίζει... εκατομμύρια! Ενα κοντέινερ μπαίνει στο λιμάνι του Πειραιά, ανάμεσα σε χιλιάδες άλλα. Στα χαρτιά γράφει «λάστιχα και βίδες», αλλά μέσα του κρύβονται ηλεκτρικά ποδήλατα, πατίνια, σακ βουαγιάζ με ρούχα και κούτες με παπούτσια. Το σχέδιο είναι απλό: άλλα εμπορεύματα αναφέρονται στα συνοδευτικά έγγραφα (packing list), άλλο είναι το περιεχόμενο του κοντέινερ και, σε αυτό το κενό, γεννιέται το κέρδος για τους επιτήδειους.

Το ίδιο σκηνικό επαναλαμβάνεται και σε δεκάδες λιμάνια της Ευρώπης: τα φορτία περνούν κάτω από τα ραντάρ των ελέγχων, αλλάζουν χέρια και προορισμούς, ξαναβαφτίζονται και εξαφανίζονται μέσα σε δίκτυα εταιρειών-κελύφη. Στην περίπτωση της επιχείρησης «Calypso» στο λιμάνι του Πειραιά, η πιο θεαματική ίσως παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας (EPPO) στα τελωνεία της Ευρώπης, τα κουτιά άνοιξαν και αποκάλυψαν το μεγάλο κόλπο: ένα τρίπτυχο απάτης που ξεκινά στην Ασία, περνάει από τον Πειραιά και τελειώνει σε ευρωπαϊκά ράφια με τιμές που δεν έχουν τους νόμιμους δασμούς και φόρους.

Η δράση του κυκλώματος εκτυλίσσεται με χειρουργική ακρίβεια. Προτού ξεκινήσουν τα προϊόντα από την Κίνα και γενικά την Ασία κόβονται τα πρώτα χαρτιά: τιμολόγια που κατεβάζουν τεχνητά την αξία ή βαφτίζουν αλλιώς το εμπόρευμα για να αποφευχθούν οι δασμοί και οι ειδικοί φόροι. Αντί για πλήρη ηλεκτρονικά ποδήλατα (e-bikes), δηλώνονται ως ανταλλακτικά (parts). Αντί για ρούχα επώνυμων μαρκών, καταγράφονται «υφάσματα γενικής χρήσης». Το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: ο τελωνειακός δασμός σχεδόν μηδενίζεται. Στη συνέχεια, στον Πειραιά και σε άλλα μεγάλα λιμάνια της Μεσογείου το κοντέινερ περνάει με «φτωχή» διασάφηση (δηλαδή με ελλιπή στοιχεία ή τεχνητά υποβαθμισμένη τελωνειακή δήλωση), χαμένο μέσα στον τεράστιο όγκο αφίξεων. Είναι πρακτικά αδύνατον να ανοίξει κάθε κουτί και να ελεγχθεί με τα χαρτιά. Και εκεί ακριβώς πατάει το κύκλωμα.

Το εμπόρευμα παραδίδεται σε κάποια εταιρεία-κέλυφος, δηλαδή σε εταιρείες που υπάρχουν μόνο στα χαρτιά και δεν έχουν ουσιαστική δραστηριότητα. Από εκεί εισέρχεται σε ένα δίκτυο «εξαφανισμένων εμπόρων» (missing traders), οι οποίοι αναλαμβάνουν να πουλήσουν το προϊόν και να εισπράξουν τον ΦΠΑ από τον πελάτη, χωρίς ποτέ να τον αποδώσουν στο κράτος.

Στη συνέχεια αυτοί εξαφανίζονται αφήνοντας πίσω μόνο έναν ΑΦΜ που ακυρώνεται. Ετσι το Δημόσιο χάνει τα έσοδα και τα κυκλώματα κρατούν τη διαφορά. Για να χαθούν τα ίχνη, τα κέρδη δεν περνάνε ποτέ συγκεντρωμένα. Οι πληρωμές σπάνε σε δεκάδες μικρές συναλλαγές και τα χρήματα μεταφέρονται μέσω τραπεζών, proxy λογαριασμών ή ψηφιακών πορτοφολιών και τη λεία τη μοιράζονται τα μέλη του κυκλώματος.

Το τρίπτυχο που τυπώνει εκατομμύρια

Το τρίπτυχο «undervaluation (υποτιμολόγηση της αξίας), false classification (ψεύτικη ταξινόμηση προϊόντων) και MTIC ή carousel fraud (απάτη ΦΠΑ με «εξαφανισμένους εμπόρους»)» είναι, όπως διαπιστώνει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο βασικός μηχανισμός (economic engine) που κάνει το κόλπο τόσο προσοδοφόρο. Τρεις κινήσεις που μετατρέπουν μια ψεύτικη δήλωση σε εκατομμύρια χαμένα έσοδα για τα κράτη και σε τεράστια κέρδη για τα κυκλώματα.

Στα έγγραφα της Κομισιόν καταγράφεται εδώ και χρόνια ως «η μεγαλύτερη απειλή για τα έσοδα των κρατών-μελών», ακριβώς επειδή με τρεις απλές κινήσεις μετατρέπεται μια ψεύτικη δήλωση σε τεράστιες απώλειες για τα δημόσια ταμεία και σε καθαρό κέρδος για τα κυκλώματα.

Οι λόγοι που κάνουν το κόλπο τόσο δελεαστικό είναι προφανείς. Από το 2019 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέβαλε αντιντάμπινγκ δασμούς στις εισαγωγές από την Κίνα, οι οποίοι μάλιστα ανανεώθηκαν τα τελευταία χρόνια. Αυτό έκανε τη νόμιμη εισαγωγή ασύμφορη, με αποτέλεσμα το κίνητρο για «ξαναβάφτισμα» ή υποτιμολόγηση να εκτοξευτεί.

Ετσι στήθηκε μια ολόκληρη βιομηχανία γύρω από πειραγμένα προϊόντα: υφάσματα, υποδήματα, τσάντες, γυαλιά, μικροσυσκευές, ακόμη και παρτίδες ηλεκτρικών οχημάτων. Δηλώνονται με ψεύτικες περιγραφές ή σε εξευτελιστικά χαμηλές αξίες ώστε να αποφεύγονται οι δασμοί και οι φόροι.

Επώνυμα ρούχα περνούν ως «γενικά υφάσματα», ζευγάρια παπουτσιών που πωλούνται 15 ή 20 ευρώ δηλώνονται με αξία μόλις 2-3 ευρώ, ενώ γυαλιά ή αξεσουάρ εμφανίζονται ως είδη ευτελούς αξίας. Οι κανόνες καταστρατηγούνται και η συστηματική παραβίασή τους έχει γίνει μηχανισμός που παράγει εκατομμύρια κέρδη για τα κυκλώματα και αντίστοιχες ζημίες για τα δημόσια ταμεία.

Ποιοι θησαυρίζουν

Πίσω από την απάτη δεν βρίσκεται ένας μόνο παίκτης, αλλά μια αλυσίδα με πολλούς κρίκους. Στη μία άκρη του κυκλώματος, όλα ξεκινούν από τους οργανωτές και τις εισαγωγικές βιτρίνες ηλεκτρονικού εμπορίου, οι οποίες στήνουν τα φορτία και αποφασίζουν ποια χαρτιά θα συνοδεύσουν κάθε παρτίδα.

Στη μέση βρίσκονται οι εκτελωνιστές και οι μεσάζοντες, οι οποίοι ξέρουν τα μυστικά των τελωνείων, «κουμπώνουν» τις διασαφήσεις και δηλώνουν τον κατάλληλο κωδικό για κάθε περίπτωση.

Πιο μετά παίρνουν σκυτάλη οι μεταφορείς και οι αποθήκες που σπάνε και ανασυσκευάζουν την πραμάτεια, αλλάζουν παλέτες, ετικέτες και κόβουν νέα τιμολόγια. Στο τελικό άκρο της αλυσίδας, οι χονδρέμποροι και τα marketplaces διαθέτουν τα προϊόντα σε τιμές που κανένας νόμιμος έμπορος δεν μπορεί να ανταγωνιστεί. Εκεί ολοκληρώνεται το έγκλημα. Οπου απαιτείται, στο παιχνίδι μπαίνουν και κρατικοί λειτουργοί που με παραλείψεις ή με «χαρτζιλίκι» μετατρέπουν τα επικίνδυνα φορτία σε καθαρό κέρδος. Στην επιχείρηση «Calypso» οι έρευνες οδήγησαν σε συλλήψεις εκτελωνιστών και τελωνειακών, ενώ ταυτόχρονες έρευνες έγιναν, πέραν της Ελλάδας, σε Γαλλία, Ισπανία και Βουλγαρία.

Η κομπίνα

Για να γίνει πιο κατανοητός ο τρόπος δράσης των εγκληματικών οργανώσεων, ας ακολουθήσουμε ένα κοντέινερ, π.χ., 100 κιβωτίων που φεύγει από ένα εργοστάσιο στην Ασία. Στο τιμολόγιο και τα τελωνειακά έγγραφα δηλώνεται ότι περιέχει 10 κιβώτια ανταλλακτικά, δηλαδή το 10% της πραγματικής ποσότητας. Τα υπόλοιπα 90 κιβώτια, που στην πραγματικότητα είναι e-bikes και e-scooters αξίας εκατοντάδων ή και χιλιάδων ευρώ το ένα, ταξιδεύουν μέσα στο ίδιο κοντέινερ, αλλά στα χαρτιά δεν υπάρχουν. Το κοντέινερ περνάει από τον Πειραιά χωρίς λεπτομερή έλεγχο, αφού έχει χαμηλή διαβάθμιση με βάση τη διασάφηση, «σωστό» τελωνειακό κωδικό και έναν εκτελωνιστή που ξέρει «πώς γίνεται η δουλειά».
Επιχείρηση Calypso: Πώς στήθηκε το μεγάλο κόλπο με τα κοντέινερ - Οι εκτελωνιστές, οι μεσάζοντες και οι «missing traders»

Μέσα στην Ευρώπη τα 90 «εξαφανισμένα» κιβώτια μπαίνουν σε δίκτυο αποθηκών και σπάνε σε μικρότερες παρτίδες. Μερικά τεμάχια εμφανίζονται γρήγορα σε marketplaces και χονδρικές προσφορές με ασυναγώνιστη τιμή - επειδή το κόστος δασμών και ΦΠΑ στο χαρτί δεν έχει ποτέ υπολογιστεί.

Παράλληλα, τιμολόγια κυκλοφορούν ανάμεσα σε εταιρείες-κέλυφος. Κάποιοι εξαφανισμένοι έμποροι (missing traders) πουλούν στα γρήγορα και εξαφανίζονται προτού αποδώσουν ΦΠΑ. Τα χρήματα από τις πωλήσεις σπάνε σε δεκάδες μικρές μεταφορές, περνούν από e-wallets και proxy λογαριασμούς και τελικά καταλήγουν σε λογαριασμούς του δικτύου ή επιστρέφουν στην Ασία ως «πληρωμές προμηθειών».

Οι εικόνες από τις έρευνες της «Calypso» είναι χαρακτηριστικές: βαλίτσες γεμάτες μετρητά σε γραφεία εκτελωνιστών, εταιρείες που ιδρύονται και εξαφανίζονται σε λίγους μήνες, φορτία που αλλάζουν προορισμό σε λίγες ημέρες, δηλώσεις που γράφουν «ανταλλακτικά» ενώ κρύβουν προϊόντα εκατομμυρίων. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία μπλόκαρε 2.435 κοντέινερ -το μεγαλύτερο χτύπημα σε τέτοιο κύκλωμα της Ε.Ε.- και η Λάουρα Κοβέσι μίλησε για «βιομηχανία απάτης».

Οι ζημίες που εκτιμώνται από τις ευρωπαϊκές αρχές προσεγγίζουν τα 700–800 εκατ. ευρώ σε δασμούς και ΦΠΑ. Σε ευρωπαϊκή κλίμακα όμως και σε βάθος χρόνου οι απώλειες από υποτιμολογήσεις και απάτη τύπου καρουζέλ μετρώνται σε δισεκατομμύρια!

Πώς φουσκώνουν τα κέρδη

Το κέρδος προκύπτει από το λεγόμενο «spread», δηλαδή τη διαφορά ανάμεσα στην πραγματική αξία και την καταγεγραμμένη στο χαρτί. Αυτή η λεία μοιράζεται -με νόμιμες ή παράνομες διαδρομές- στους οργανωτές που σχεδιάζουν το δρομολόγιο, στους μεσάζοντες και εκτελωνιστές που το «στολίζουν» στα χαρτιά, στους διαχειριστές αποθηκών και τις τελικές διανομές και φυσικά σε όσους «κλείνουν τα μάτια» όταν χρειάζεται.

Ενα ηλεκτρικό ποδήλατο μπορεί να κοστίζει, π.χ., 400 ευρώ στο εργοστάσιο της Κίνας, αλλά στην Ελλάδα δηλώνεται στο τιμολόγιο ως ανταλλακτικά με αξία 40 ευρώ το τεμάχιο. Ο τελωνειακός δασμός, που κανονικά θα ξεπερνούσε τα 80 ευρώ ανά ποδήλατο, σχεδόν μηδενίζεται, ενώ ταυτόχρονα αποφεύγεται και η αντιντάμπινγκ επιβάρυνση. Στην ευρωπαϊκή αγορά το ίδιο ποδήλατο πωλείται αντί 600 ευρώ, αφήνοντας στο κύκλωμα καθαρό περιθώριο κέρδους περίπου 300-350 ευρώ ανά τεμάχιο.

Στα ρούχα το σχήμα είναι παρόμοιο. Ενα κοντέινερ με επώνυμες μπλούζες αξίας 500.000 ευρώ δηλώνεται ως υφάσματα γενικής χρήσης αξίας 50.000 ευρώ. Οι δασμοί πέφτουν στο ελάχιστο, το εμπόρευμα κυκλοφορεί εντός Ε.Ε. χωρίς επιπλέον εμπόδια και τελικά τα ρούχα καταλήγουν σε marketplace ή στη λιανική με τιμή χονδρικής που δεν μπορεί να ανταγωνιστεί κανείς νόμιμος εισαγωγέας. Η διαφορά των 450.000 ευρώ γίνεται άμεσα κέρδος για την αλυσίδα.

Ακόμη και σε μικρότερα προϊόντα, όπως γυαλιά οράσεως, η απάτη είναι κερδοφόρα. Ενα ζευγάρι που κοστίζει 30 ευρώ δηλώνεται για 3 ευρώ. Στην Ε.Ε. φτάνει να πουληθεί 80-100 ευρώ, με το περιθώριο κέρδους να παραμένει τεράστιο.

Αν όλα αυτά αναχθούν σε μαζική κλίμακα και στις δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες τεμάχια που χωράνε σε κοντέινερ, τότε τα ποσά γίνονται αστρονομικά.
Επιχείρηση Calypso: Πώς στήθηκε το μεγάλο κόλπο με τα κοντέινερ - Οι εκτελωνιστές, οι μεσάζοντες και οι «missing traders»

Κέρδη σε κρυφά πορτοφόλια

Το πώς κρύβονται τα κέρδη είναι άλλο κεφάλαιο. Συναλλαγές μεταξύ εταιρειών με διαφορετικούς ΑΦΜ, αλλαγές ιδιοκτησίας, εικονικά τιμολόγια, εταιρείες-κέλυφος που ζουν λίγους μήνες και μετά εξαφανίζονται, μικροεμβάσματα σε proxy λογαριασμούς, ψηφιακά πορτοφόλια και e-payment providers σπάνε τα μεγάλα ποσά σε μικρές δυσδιάκριτες κινήσεις. Στις πρόσφατες έρευνες βρέθηκαν παγωμένοι τραπεζικοί λογαριασμοί, βαλίτσες με μετρητά και αλυσίδες συναλλαγών που έσβηναν το αρχικό ίχνος.

Γιατί συμβαίνουν αυτά (και) στην Ελλάδα; Διότι ο Πειραιάς είναι στρατηγικός κόμβος και πύλη εισόδου για φορτία από Ασία προς Ε.Ε. Εως πρόσφατα είχε περιορισμένους πόρους για φυσικούς ελέγχους. Σε ένα λιμάνι με χιλιάδες αφίξεις την ημέρα, η πιθανότητα να ανοιχτεί κάθε κοντέινερ είναι μικρή. Τα δίκτυα επιλέγουν πύλες με χαμηλό ρίσκο και γρήγορη διάχυση εμπορευμάτων. Η ίδια η EPPO παραδέχτηκε ότι πολλές από τις αποστολές που ερεύνησε είχαν προορισμό τον Πειραιά.

Παραλλαγές στο ίδιο κόλπο

Το κόλπο δεν ξεκίνησε χθες. Το ίδιο μοτίβο είχε φανεί ξανά σε προηγούμενες έρευνες για εισαγωγές παπουτσιών και υφασμάτων. Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF) έχει καταγράψει από το 2020 και το 2021 επαναλαμβανόμενα περιστατικά υποτιμολογήσεων με ζημίες εκατοντάδων εκατομμυρίων, που συνολικά φτάνουν σε δισεκατομμύρια.

Σε αρκετές περιπτώσεις οι δικαστικές διαμάχες έφτασαν μέχρι το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, το οποίο επιβεβαίωσε ότι η αδυναμία ελέγχου από τα κράτη-μέλη οδήγησε σε σοβαρές απώλειες εσόδων.

Αυτή η νομολογία και τα στοιχεία της OLAF δείχνουν ότι δεν πρόκειται για αρπαχτές, αλλά για δομικό πρόβλημα που απαιτεί πανευρωπαϊκή απάντηση.

Η Κομισιόν, αναγνωρίζοντας την κλίμακα, δημιούργησε εργαλεία αντίδρασης. Το Eurofisc ενώνει τις φορολογικές διοικήσεις των κρατών-μελών για να εντοπίζουν έγκαιρα ύποπτες συναλλαγές. Το CESOP, από το 2024, υποχρεώνει τους παρόχους πληρωμών να καταγράφουν και να κοινοποιούν δεδομένα για διασυνοριακές πληρωμές, ώστε να εντοπίζονται τα μοτίβα «σπασίματος» κεφαλαίων και να μπλοκάρονται οι εταιρείες-φαντάσματα προτού εξαφανιστούν.