Μυστηριώδης «επιδημία»: Γιατί αυξάνονται συνεχώς τα κρούσματα καρκίνου του θυρεοειδούς σε όλο τον κόσμο

O καρκίνος του θυρεοειδούς αυξάνεται σε ορισμένα μέρη του κόσμου – και μάλιστα ταχύτερα από άλλες μορφές καρκίνου.

Στις ΗΠΑ, τα ποσοστά καρκίνου του θυρεοειδούς αυξάνονται με ταχύτερο ρυθμό από οποιονδήποτε άλλο καρκίνο. Αλλά τι κρύβεται πίσω από αυτήν τη μυστηριώδη επιδημία;

Ο θυρεοειδής αδένας βρίσκεται στη βάση του λαιμού, ακριβώς κάτω από το «μήλο του Αδάμ». Η δουλειά του είναι να απελευθερώνει ορμόνες που ρυθμίζουν τον καρδιακό ρυθμό, την αρτηριακή πίεση, τη θερμοκρασία του σώματος και το βάρος. Ο καρκίνος του θυρεοειδούς εμφανίζεται όταν τα κύτταρα μέσα στον αδένα αρχίζουν να αναπτύσσονται και να διαιρούνται ανεξέλεγκτα, σχηματίζοντας έναν όγκο. Αυτά τα ανώμαλα κύτταρα μπορούν να εισβάλουν στους γύρω ιστούς και ενδεχομένως να εξαπλωθούν σε άλλα μέρη του σώματος.

Παρόλο που οι περισσότερες περιπτώσεις καρκίνου του θυρεοειδούς είναι ιάσιμες, οι ειδικοί υγείας ανησυχούν για το πόσο γρήγορα αυξάνονται τα ποσοστά της νόσου. Σύμφωνα με τη βάση δεδομένων Surveillance, Epidemiology, and End Results (SEER) – ένα σύστημα καταγραφής καρκίνου στις Ηνωμένες Πολιτείες – η επίπτωση του καρκίνου του θυρεοειδούς στις ΗΠΑ υπερτριπλασιάστηκε μεταξύ 1980 και 2016, αυξάνοντας από 2,39 σε 7,54 ανά 100.000 άνδρες και από 6,15 σε 21,28 ανά 100.000 γυναίκες.

«Ο καρκίνος του θυρεοειδούς παραμένει ένας από τους λίγους καρκίνους που αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου, παρά τις ιατρικές προόδους», λέει η Sanziana Roman, ενδοκρινική χειρουργός στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Φρανσίσκο (UCSF).

© Unsplash

Τι βρίσκεται πίσω από αυτήν την αύξηση των περιστατικών;

Εδώ και καιρό είναι γνωστό ότι η έκθεση σε μεγάλες ποσότητες ιονίζουσας ακτινοβολίας κατά την παιδική ηλικία μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του θυρεοειδούς. Στα χρόνια μετά το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνόμπιλ το 1986, τα ποσοστά της νόσου εκτινάχθηκαν στα ύψη μεταξύ των παιδιών στη Λευκορωσία, την Ουκρανία και τη Ρωσία. Μία μελέτη διαπίστωσε ότι, μεταξύ των Ιαπώνων επιζώντων της ατομικής βόμβας, περίπου το 36% των περιπτώσεων καρκίνου του θυρεοειδούς από το 1958 και μετά θα μπορούσαν να αποδοθούν στην έκθεση σε ακτινοβολία κατά την παιδική ηλικία, όπως μεταδίδει το BBC.

Ωστόσο, δεν υπήρξαν πυρηνικές καταστροφές στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’80 ή του ’90, ή αλλού, που θα μπορούσαν να εξηγήσουν μια τέτοια αύξηση. Αρχικά οι ειδικοί ήταν σαστισμένοι, όμως τελικά παρουσιάστηκε μια εξήγηση.

Καρκίνος θυρεοειδούς: Η επίδραση της διάγνωσης στην αύξηση των περιστατικών

Τη δεκαετία του 1980, οι γιατροί άρχισαν για πρώτη φορά να χρησιμοποιούν τον υπερηχογραφικό έλεγχο του θυρεοειδούς, μια απεικονιστική τεχνική που χρησιμοποιεί ηχητικά κύματα για να δημιουργήσει εικόνες του θυρεοειδούς αδένα. Αυτό επέτρεψε στους γιατρούς να εντοπίζουν πολύ μικρούς καρκίνους του θυρεοειδούς που στο παρελθόν θα ήταν αδύνατο να ανιχνευθούν.

Έπειτα, τη δεκαετία του 1990, οι γιατροί άρχισαν επίσης να συλλέγουν κύτταρα από ύποπτους όγκους για να καθορίσουν αν ήταν καρκινικοί, μια τεχνική γνωστή ως βιοψία με λεπτή βελόνα.

«Στο παρελθόν, οι γιατροί ψηλαφούσαν τον θυρεοειδή αδένα για να εντοπίσουν όζους», λέει η Cari Kitahara, επιδημιολόγος στο National Cancer Institute στο Μέριλαντ των ΗΠΑ.

«Αλλά με τεχνικές όπως η υπερηχογραφία, οι γιατροί μπορούσαν να εντοπίσουν μικρότερους όζους και στη συνέχεια να τους κάνουν βιοψία. Αυτό οδήγησε σε αυξημένη ανίχνευση μικρού μεγέθους θηλωδών καρκίνων του θυρεοειδούς, που στο παρελθόν δεν θα είχαν εντοπιστεί μέσω ψηλάφησης [χρήση των χεριών για φυσική εξέταση του σώματος του ασθενούς.»

Και άλλα στοιχεία επίσης υποστήριζαν τη θεωρία της υπερδιάγνωσης. Για παράδειγμα, ενώ τα ποσοστά καρκίνων του θυρεοειδούς επιταχύνονταν, οι θάνατοι από καρκίνο του θυρεοειδούς φαίνονταν να παραμένουν σταθεροί. Παράλληλα, τα περιστατικά καρκίνου του θυρεοειδούς εκτινάχθηκαν στα ύψη στη Νότια Κορέα όταν εφαρμόστηκε ένα εθνικό πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του θυρεοειδούς. Μειώθηκαν ξανά όταν το πρόγραμμα περιορίστηκε.

«Όλα αυτά τα πρότυπα μαζί ήταν συνεπή με την υπερδιάγνωση, δηλαδή την αυξημένη ανίχνευση μιας νόσου που πιθανόν δεν θα προκαλούσε ποτέ συμπτώματα ή θάνατο σε αυτά τα άτομα αν είχε παραμείνει μη εντοπισμένη», λέει η Kitahara.

Γνωρίζουμε πλέον ότι οι μικροί θηλώδεις καρκίνοι του θυρεοειδούς συνήθως αναπτύσσονται αργά και συχνά ανταποκρίνονται καλά στη θεραπεία. Σπάνια είναι θανατηφόροι και έχουν καλή πρόγνωση. Αλλά εκείνη την εποχή, η υπερδιάγνωση αυτών των καρκίνων οδήγησε πολλούς ανθρώπους σε περιττές ιατρικές παρεμβάσεις, συμπεριλαμβανομένης της ολικής αφαίρεσης του θυρεοειδούς αδένα, ακολουθούμενης από θεραπεία με ραδιενεργό ιώδιο για την απομάκρυνση τυχόν εναπομεινάντων κυττάρων. Η χειρουργική επέμβαση μπορεί μερικές φορές να οδηγήσει σε παράλυση των φωνητικών χορδών, ενώ η θεραπεία με ραδιενεργό ιώδιο μπορεί επίσης να αυξήσει τον κίνδυνο δευτερογενών καρκίνων.

© Unsplash

Έκτοτε έχουν γίνει αλλαγές στην κλινική πρακτική στις ΗΠΑ, έτσι ώστε το ραδιενεργό ιώδιο να χρησιμοποιείται πλέον μόνο για τη θεραπεία επιθετικών καρκίνων, ενώ οι δόσεις ελαχιστοποιούνται για να μειωθεί ο κίνδυνος παρενεργειών. Αντί για ολική αφαίρεση του θυρεοειδούς αδένα, οι γιατροί συχνά αφαιρούν μόνο ένα τμήμα του ή υιοθετούν μια προσέγγιση προσεκτικής παρακολούθησης.

Ως αποτέλεσμα, τα πιο πρόσφατα στατιστικά στοιχεία από το Seer υποδηλώνουν ότι τα περιστατικά καρκίνου του θυρεοειδούς έχουν πλέον σταθεροποιηθεί στις ΗΠΑ. Για παράδειγμα, το 2010 υπήρχαν κατά μέσο όρο 13,9 νέα περιστατικά ανά 100.000 άτομα, ενώ το 2022 – το τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία – υπήρχαν 14,1 περιστατικά ανά 100.000.

Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια, ορισμένοι επιστήμονες υποστήριξαν ότι η υπερδιάγνωση από μόνη της δεν μπορεί να εξηγήσει όλη την παρατηρούμενη αύξηση.

Σε μία μελέτη, ο Riccardo Vigneri, ομότιμος καθηγητής ενδοκρινολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κατάνια στην Ιταλία, υποστηρίζει ότι, αν αυτή ήταν η μοναδική εξήγηση πίσω από την αύξηση των περιστατικών, τότε θα περίμενε κανείς τα περιστατικά καρκίνου του θυρεοειδούς να αυξάνονται περισσότερο σε χώρες υψηλού εισοδήματος με καλύτερες διαγνωστικές πρακτικές. Ωστόσο, δεν ισχύει κάτι τέτοιο, καθώς και οι χώρες μεσαίου εισοδήματος έχουν επίσης δει αύξηση στα περιστατικά καρκίνου του θυρεοειδούς.

«Τα ποσοστά καρκίνου του θυρεοειδούς αυξάνονται ακόμη και σε περιοχές του κόσμου χωρίς ισχυρά προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου», λέει η Roman.

«Μεγαλύτεροι και πιο προχωρημένοι όγκοι διαγιγνώσκονται επίσης πιο συχνά. Αυτό υποδηλώνει ότι βλέπουμε έναν συνδυασμό τόσο προκατάληψης λόγω καλύτερης ανίχνευσης όσο και πραγματικής αύξησης στη συχνότητα εμφάνισης της νόσου.»

Επιπλέον, καθώς ο καρκίνος του θυρεοειδούς διαγιγνώσκεται ολοένα και περισσότερο σε πρώιμα στάδια και τα θεραπευτικά αποτελέσματα έχουν βελτιωθεί, ο Vigneri λέει ότι θα περίμενε κανείς ο αριθμός των ανθρώπων που πεθαίνουν από καρκίνο του θυρεοειδούς να μειωθεί. Ωστόσο, το ποσοστό θνησιμότητας έχει παραμείνει σταθερό, περίπου στα 0,5 περιστατικά ανά 100.000 κατοίκους, και υπάρχουν ενδείξεις ότι, τουλάχιστον σε ορισμένες χώρες, τα ποσοστά αυξάνονται.

Για παράδειγμα, μία μελέτη ανέλυσε περισσότερους από 69.000 ασθενείς με καρκίνο του θυρεοειδούς που διαγνώστηκαν μεταξύ 2000 και 2017 στην Καλιφόρνια. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τόσο ο αριθμός των διαγνωσμένων ατόμων όσο και το ποσοστό θνησιμότητας αυξήθηκαν κατά την εξεταζόμενη χρονική περίοδο. Η αύξηση δεν εξαρτάτο από το μέγεθος του όγκου ή το στάδιο του καρκίνου, γεγονός που υποδηλώνει ότι πρέπει να υπάρχει κάτι άλλο σε δράση, πέρα από τη βελτιωμένη διάγνωση εξαιρετικά μικρών όγκων.

Το 2017, η Kitahara και η ομάδα της εξέτασαν επίσης τα ιατρικά αρχεία περισσότερων από 77.000 ασθενών με καρκίνο του θυρεοειδούς που διαγνώστηκαν μεταξύ 1974 και 2013. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι, ενώ η πλειονότητα της αύξησης των περιστατικών οφειλόταν σε μικρούς θηλώδεις όγκους που ήταν τοπικοί στον θυρεοειδή, υπήρξε επίσης αύξηση σε μεταστατικούς θηλώδεις καρκίνους που είχαν εξαπλωθεί σε άλλα μέρη του σώματος. Αν και οι θάνατοι από καρκίνο του θυρεοειδούς είναι σπάνιοι, η μελέτη έδειξε επίσης ότι αυτοί αυξάνονταν με ρυθμό 1,1% ετησίως.

«Αυτό υποδηλώνει ότι μπορεί να υπάρχει κάτι άλλο που οδηγεί στην αύξηση αυτών των πιο επιθετικών όγκων», λέει η Kitahara.

© Unsplash

Πιθανοί παράγοντες κινδύνου πέρα από την υπερδιάγνωση

Ένας από τους κύριους ύποπτους είναι η παχυσαρκία, η οποία αυξάνεται σε συχνότητα από τη δεκαετία του 1980, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ και σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Οι μελέτες σειράς, που ξεκινούν με έναν υγιή πληθυσμό και στη συνέχεια τον παρακολουθούν με την πάροδο του χρόνου, φαίνεται να δείχνουν μια σύνδεση μεταξύ υπερβολικού βάρους και κινδύνου για καρκίνο του θυρεοειδούς. Τα άτομα με υψηλό Δείκτη Μάζας Σώματος (BMI) έχουν περισσότερες από 50% πιθανότητες να διαγνωστούν με καρκίνο του θυρεοειδούς κατά τη διάρκεια της ζωής τους σε σύγκριση με άτομα με φυσιολογικό BMI.

Ένας υψηλός ΔΜΣ (BMI) συνδέεται επίσης με χαρακτηριστικά επιθετικών όγκων, όπως το να είναι μεγαλύτεροι σε μέγεθος κατά τη διάγνωση ή να φέρουν μια μετάλλαξη που διευκολύνει την εξάπλωση του καρκίνου.

«Στην έρευνά μας παρατηρήσαμε επίσης ότι ο υψηλότερος ΔΜΣ συνδέεται με μεγαλύτερο κίνδυνο θανάτου σχετιζόμενου με καρκίνο του θυρεοειδούς», λέει η Kitahara. «Άρα ήταν αρκετά ισχυρά στοιχεία ότι αυτό δεν οφειλόταν απλώς σε προκατάληψη λόγω ανίχνευσης. Δεν ήταν μόνο επειδή τα άτομα με υψηλότερο ΔΜΣ ήταν πιο πιθανό να επισκεφθούν τον γιατρό και να εξετάσουν τον θυρεοειδή τους, και γι’ αυτό είχαν περισσότερους καρκίνους του θυρεοειδούς. Ήταν στοιχεία ότι το να έχει κανείς υψηλότερο ΔΜΣ συνδέεται περισσότερο με την ανάπτυξη και την εξέλιξη του καρκίνου του θυρεοειδούς.»

Πώς ακριβώς η παχυσαρκία μπορεί να προκαλεί καρκίνο του θυρεοειδούς είναι, ωστόσο, λιγότερο σαφές. Αυτό που είναι γνωστό είναι ότι τα άτομα με παχυσαρκία είναι πιο πιθανό να παρουσιάζουν δυσλειτουργία του θυρεοειδούς. Για παράδειγμα, άτομα με υψηλά επίπεδα της Θυρεοειδοτρόπου Ορμόνης (TSH), μιας ορμόνης που παράγεται από την υπόφυση και ρυθμίζει τη λειτουργία του θυρεοειδούς, τείνουν επίσης να έχουν υψηλότερο ΔΜΣ.

«Δεν κατανοούμε ακόμη πλήρως τους πιθανούς υποκείμενους μηχανισμούς, καθώς αυτός είναι ακόμα ένας ελάχιστα μελετημένος τομέας έρευνας, αλλά θα μπορούσε να είναι πολυπαραγοντικός», λέει η Kitahara.

«Η παχυσαρκία έχει πολλές φυσιολογικές επιπτώσεις, οπότε η φλεγμονή, η αντίσταση στην ινσουλίνη και οι αλλαγές στη λειτουργία του θυρεοειδούς θα μπορούσαν όλες να παίζουν ρόλο στην πρόκληση ανάπτυξης του καρκίνου του θυρεοειδούς.»

© Pexels

Άλλοι επιστήμονες υποψιάζονται ότι «χημικές ουσίες που διαταράσσουν το ενδοκρινικό σύστημα» (EDCs) που βρίσκονται σε κοινά οικιακά προϊόντα και σε βιολογικά φυτοφάρμακα θα μπορούσαν να ευθύνονται. Πρόκειται για χημικές ουσίες που μιμούνται, μπλοκάρουν ή παρεμποδίζουν τις ορμόνες του οργανισμού. Παραδείγματα περιλαμβάνουν το οξικό περφθοροοκτανοϊκό (PFOA) και το περφθοροοκτανικό σουλφονικό οξύ (PFOS), που βρίσκονται σε αντικείμενα όπως μαγειρικά σκεύη, χάρτινη συσκευασία τροφίμων, προϊόντα προσωπικής φροντίδας, χαλιά και αφρό πυρόσβεσης. Ωστόσο, τα στοιχεία που συνδέουν αυτές τις χημικές ουσίες με τον καρκίνο του θυρεοειδούς είναι ανάμεικτα.

Άλλες μελέτες υποδεικνύουν ότι τα ιχνοστοιχεία μπορεί να παίζουν κάποιο ρόλο. Τα ιχνοστοιχεία είναι χημικά στοιχεία που χρειάζονται σε πολύ μικρές ποσότητες από τους ζωντανούς οργανισμούς. Ωστόσο, είναι ζωτικής σημασίας για τη λειτουργία του θυρεοειδούς.

«Βλέπουμε πραγματικά υψηλά ποσοστά καρκίνου του θυρεοειδούς σε νησιωτικές χώρες», λέει η Kitahara.

«Έχουν διατυπωθεί υποθέσεις σχετικά με ιχνοστοιχεία που σχετίζονται με ηφαιστειακές εκρήξεις. Έτσι, ο ψευδάργυρος, το κάδμιο και κάποιες άλλες χημικές ουσίες, όπως το βανάδιο, έχουν φανεί να υπάρχουν σε αυτά τα περιβάλλοντα, μαζί με υψηλά ποσοστά καρκίνου του θυρεοειδούς, αλλά δεν έχουν γίνει πολλές καλά σχεδιασμένες επιδημιολογικές μελέτες για να υποστηρίξουν άμεση σύνδεση.»

Ωστόσο, η Kitahara πιστεύει ότι μπορεί να υπάρχει μια άλλη εξήγηση – η ιονίζουσα ακτινοβολία από διαγνωστικές ιατρικές εξετάσεις. Ο αριθμός των αξονικών τομογραφιών (CT) και των ακτινογραφιών που χρησιμοποιούνται, ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχει αυξηθεί σημαντικά από τη δεκαετία του ’80, και αυτό περιλαμβάνει αξονικές τομογραφίες που γίνονται σε παιδιά. Αυτές οι αξονικές τομογραφίες προσφέρουν σχετικά υψηλές δόσεις ακτινοβολίας στον θυρεοειδή αδένα.

Γνωρίζοντας όσα γνωρίζουμε για τη σχέση μεταξύ ακτινοβολίας και καρκίνου του θυρεοειδούς από άλλες μελέτες, όπως αυτές για τους επιζώντες της ατομικής βόμβας στην Ιαπωνία, μπορούμε να μοντελοποιήσουμε τις επιπτώσεις μιας τέτοιας ακτινοβολίας. Για παράδειγμα, μία πρόσφατη μελέτη εκτίμησε ότι περίπου 3.500 περιστατικά καρκίνου του θυρεοειδούς ανά έτος, στο μέλλον, θα αποδοθούν άμεσα στις αξονικές τομογραφίες στις Ηνωμένες Πολιτείες.

«Ο νεαρός θυρεοειδής είναι πιο ευάλωτος στις επιπτώσεις της έκθεσης στην ακτινοβολία σε σύγκριση με τον θυρεοειδή σε μεγαλύτερους ανθρώπους», λέει η Kitahara. «Άρα είναι πιθανό ότι η αυξανόμενη χρήση των αξονικών τομογραφιών θα μπορούσε να συμβάλει εν μέρει στην αύξηση των ποσοστών καρκίνου του θυρεοειδούς στις Ηνωμένες Πολιτείες και αλλού.»

Και είναι επίσης πιθανό ότι όλοι αυτοί οι παράγοντες να έχουν έναν συνδυαστικό ρόλο.

«Πιθανότατα παρατηρούμε ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο που περιλαμβάνει περιβαλλοντικές, μεταβολικές, διατροφικές και ορμονικές επιρροές, πιθανώς σε αλληλεπίδραση με υποκείμενη γενετική ευαισθησία», λέει η Roman.

Πηγή BBC