Από τον Βασιλιά-Ήλιο στον Λευκό Νάνο

Η ιστορία της αστροφυσικής μας έχει διδάξει ότι η μοίρα των άστρων εξαρτάται πρωτίστως από τη μάζα τους. Όσο πιο ογκώδες το άστρο, τόσο πιο λαμπρό, αλλά και τόσο πιο σύντομο το πέρασμά του από τον ουράνιο θόλο. Μικρότερα άστρα, όπως οι κόκκινοι νάνοι, καίνε αργά το καύσιμό τους και μπορούν να ζήσουν τρισεκατομμύρια χρόνια. Αντίθετα, τα μεγάλα άστρα καίγονται με εκρηκτική ένταση και σύντομα φτάνουν στο αναπόδραστο τέλος τους, αφήνοντας πίσω τους λευκούς νάνους, αστέρες νετρονίων ή ακόμη και μαύρες τρύπες. Στην πολιτική, η αναλογία είναι δελεαστική: και οι ηγέτες έχουν «μάζα», επιρροή, λάμψη και διάρκεια, που σπάνια συμβαδίζουν αρμονικά.

Ο Εμανουέλ Μακρόν, όταν ανέλαβε την προεδρία της Γαλλίας το 2017, παρουσιάστηκε ως ένα πολιτικό φαινόμενο σχεδόν αστρονομικής κλίμακας. Νέος σε ηλικία, με φιλοδοξία και ρητορική λάμψη, φάνηκε να συγκεντρώνει γύρω του μια πρωτόγνωρη δυναμική. Τα διεθνή μέσα τον χαρακτήρισαν «Βασιλιά-Ήλιο», παραπέμποντας συνειδητά στον Λουδοβίκο ΙΔ΄, τον μονάρχη που ταύτισε το όνομά του με την παντοδυναμία. Ο Μακρόν  παρουσίασε τον εαυτό του ως "ούτε δεξιά ούτε αριστερά", με στόχο να ανανεώσει το πολιτικό σύστημα της Γαλλίας που είχε παγιδευτεί στη φθορά των παραδοσιακών κομμάτων.

Στην Ευρώπη, υποστήριξε ότι η Γαλλία έπρεπε να παίξει ηγετικό ρόλο, προωθώντας βαθύτερη ενοποίηση, οικονομική συνεργασία και κοινές πολιτικές σε θέματα όπως η άμυνα, η τεχνολογία και η κλιματική αλλαγή.

Η αρχική του εκλογή και επανεκλογή φάνηκαν να επιβεβαιώνουν αυτή την εικόνα. Ο νεότερος πρόεδρος στην ιστορία της Γαλλίας ανέλαβε τον ρόλο ενός ευρωπαϊκού «υπεργίγαντα», ικανού να σταθεί απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες, να συνομιλήσει ισότιμα με τη Ρωσία και την Κίνα και να προωθήσει την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Σε ένα διεθνές περιβάλλον αβεβαιότητας, με το Brexit και την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, ο Μακρόν έμοιαζε να λάμπει με το φως ενός άστρου τεράστιας μάζας, συγκεντρώνοντας γύρω του τις προσδοκίες φίλων και αντιπάλων.

Δυστυχώς όμως τα μεγάλα άστρα καίγονται ταχύτερα και με πιο βίαιο τρόπο. Η υπερβολική μάζα τους τα καταδικάζει σε αστάθεια. Κάτι παρόμοιο φαίνεται να συμβαίνει με την προεδρία Μακρόν.

Πρώτον, στο διεθνές πεδίο, η Γαλλία έχασε σε μεγάλο βαθμό την επιρροή της στην Αφρική. Η «Françafrique», ο ορισμός της νεοαποικιοκρατικής δράσης της Γαλλίας στην Αφρική, που στηριζόταν σε στρατιωτικές, πολιτικές και οικονομικές σχέσεις, υποχώρησε ραγδαία. Στο Μάλι, στον Νίγηρα, στη Μπουρκίνα Φάσο, κυβερνήσεις που άλλοτε εξαρτιόνταν από το Παρίσι στράφηκαν σε νέους εταίρους, κυρίως τη Ρωσία μέσω της Wagner αλλά και την Κίνα.

Η ιστορία της Françafrique είναι γεμάτη προσωπικές διασυνδέσεις· για παράδειγμα, τον γιο του Μιτεράν τον αποκαλούσαν ειρωνικά «papa m’a dit» («ο μπαμπάς μου είπε»), υπονοώντας ότι η πολιτική και η διπλωματία στη Γαλλία βασίζονταν συχνά σε οικογενειακές και προσωπικές σχέσεις, παρά σε θεσμικές διαδικασίες. Για μια χώρα που επί δεκαετίες επένδυε στην Αφρική το κύρος της, η απώλεια αυτή ισοδυναμεί με γεωπολιτική συρρίκνωση, σαν το άστρο που σταδιακά χάνει μάζα και ενέργεια.

Δεύτερον, στο εσωτερικό, η Γαλλία γνώρισε κατά τη διάρκεια της θητείας του τις μεγαλύτερες κοινωνικές αναταράξεις των τελευταίων δεκαετιών. Το κίνημα των «Κίτρινων Γιλέκων» αποκάλυψε τις βαθιές κοινωνικές ανισότητες και την απόσταση ανάμεσα στο Παρίσι και την περιφέρεια. Ακολούθησαν οι τεράστιες κινητοποιήσεις για το συνταξιοδοτικό, που κλόνισαν ακόμη περισσότερο τη νομιμοποίηση του προέδρου. Η εικόνα του Μακρόν, αρχικά συνδεδεμένη με την ελπίδα και την ανανέωση, άρχισε να φθείρεται, όπως το φως ενός άστρου που περνάει στη φάση της γήρανσης.

Τρίτον, στο πολιτικό επίπεδο, η ικανότητά του να επιβάλλεται περιορίστηκε. Παρά την ισχυρή προσωπική του παρουσία, ο Μακρόν δυσκολεύεται πλέον να περάσει βασικά νομοσχέδια και, πιο πρόσφατα, ακόμη και τον κρατικό προϋπολογισμό. Η έλλειψη σταθερής κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας και η φθορά από τις συνεχείς συγκρούσεις με κοινωνικές ομάδες έχουν περιορίσει σημαντικά την «βαρύτητά» του.

Εδώ μπορούμε να επιστρατεύσουμε μια από τις πιο σοβαρές ανακαλύψεις της αστροφυσικής: το Όριο Τσαντρασεκάρ. Στους λευκούς νάνους, η εκφυλισμένη πίεση ηλεκτρονίων μπορεί να συγκρατήσει την κατάρρευση μόνο μέχρι μια ορισμένη μάζα – περίπου 1,44 φορές τη μάζα του Ήλιου. Πέρα από αυτό, η ισορροπία καταρρέει και το άστρο οδηγείται σε μια βίαιη μετάβαση: σε αστέρα νετρονίων ή μαύρη τρύπα. Στην πολιτική, κάτι ανάλογο συμβαίνει με την υπερβολική συγκέντρωση εξουσίας και φιλοδοξιών. Όταν η πολιτική «μάζα» ξεπεράσει ένα κρίσιμο όριο, το σύστημα δεν μπορεί να την αντέξει.

Η Λιζ Τρας στο Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Αν και εκτός ΕΕ, η πορεία της θυμίζει πολιτικό «υπερκαινοφανή»: σε λίγες εβδομάδες η κυβέρνησή της κατέρρευσε υπό το βάρος αποφάσεων που δεν άντεξε η «βαρύτητα» της πραγματικότητας. Ο Μακρόν δεν έχει φτάσει σε μια τόσο βίαιη έκρηξη, αλλά η προεδρία του μοιάζει εγκλωβισμένη κοντά σε αυτό το πολιτικό «Όριο Τσαντρασεκάρ»: η συσσώρευση εντάσεων και αντιθέσεων την καθιστά εύθραυστη και ευάλωτη σε κατάρρευση.

Το ερώτημα, λοιπόν, είναι ποια θα είναι η τελική μοίρα του «άστρου Μακρόν». Εδώ η αστρονομία μας προσφέρει τρεις πιθανές αναλογίες. Πρώτον, μπορεί να σβήσει αργά και αθόρυβα σαν «μαύρος νάνος», αποσυρόμενος από το προσκήνιο με μια περιορισμένη αλλά σταθερή υστεροφημία. Δεύτερον, μπορεί να καταρρεύσει με βίαιο τρόπο, σαν πολιτικός υπερκαινοφανής, αφήνοντας πίσω του μια Ευρώπη ακόμη πιο διχασμένη. Και τρίτον, υπάρχει η πιθανότητα της «μαύρης τρύπας»: ένας ηγέτης που παύει να δρουν ενεργά, αλλά η βαρύτητά του συνεχίζει να καθορίζει την πορεία των άλλων.

Η περίπτωση της Άνγκελα Μέρκελ είναι χαρακτηριστική. Αν και έχει αποσυρθεί, η πολιτική της παρακαταθήκη εξακολουθεί να επηρεάζει τις αποφάσεις της Γερμανίας και, κατ’ επέκταση, ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το «βαρυτικό της πεδίο» εξακολουθεί να καθορίζει τις τροχιές των επιγόνων. Ο Μακρόν, αναλόγως του τρόπου που θα ολοκληρώσει τη θητεία του, θα μπορούσε να αφήσει ένα παρόμοιο αποτύπωμα: να μην είναι πια το λαμπρό άστρο του γαλλικού ουρανού, αλλά μια αόρατη δύναμη που διαμορφώνει το πεδίο γύρω της.

Η αναγωγή από τα άστρα στην πολιτική δεν είναι μόνο μια ρητορική άσκηση. Μας υπενθυμίζει ότι η ισχύς, είτε φυσική είτε πολιτική, έχει όρια. Οι ηγέτες, όπως και τα άστρα, δεν είναι αιώνιοι. Κάποιοι καίγονται αργά και σταθερά, διαρκώντας αιώνες. Άλλοι λάμπουν εκτυφλωτικά για λίγο και έπειτα σβήνουν.

Ο Εμανουέλ Μακρόν, ξεκίνησε ως «Βασιλιάς-Ήλιος», σήμερα μοιάζει περισσότερο με λευκό νάνο· αλλά υπάρχει πάντα και η πιθανότητα της «μαύρης τρύπας». 

Όπως όμως έλεγε ο Στίβεν Χόκινγκ, ακόμη κι αυτές δεν είναι πραγματικά αιώνιες: χάνουν σταδιακά ενέργεια, εξατμίζονται και τελικά διαλύονται. Το ερώτημα είναι αν η προεδρία Μακρόν θα συνεχίσει να καμπυλώνει το πολιτικό πεδίο γύρω της ή αν θα χαθεί σιωπηλά, αφήνοντας μόνο την ανάμνηση της αρχικής λάμψης.