Τελικά είναι εισαγόμενη η ακρίβεια;

Η δημόσια αφήγηση της κυβέρνησης ότι η ακρίβεια στην Ελλάδα είναι κυρίως «εισαγόμενο φαινόμενο» έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τη συστηματική αδράνεια της να αξιοποιήσει θεσμικά εργαλεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα οποία παρέχουν σημαντικά περιθώρια μείωσης των τιμών σε βασικά αγαθά.

Ένα τέτοιο εργαλείο είναι η Οδηγία (ΕΕ) 2022/542 του Συμβουλίου της 5ης Απριλίου 2022, η οποία τροποποίησε την Οδηγία 2006/112/ΕΚ για το κοινό σύστημα ΦΠΑ. Η νέα ρύθμιση παρέχει μεγαλύτερη ευελιξία στα κράτη-μέλη, επιτρέποντάς τους να εφαρμόσουν μειωμένους, υπερμειωμένους ή ακόμα και μηδενικούς συντελεστές ΦΠΑ σε βασικά είδη πρώτης ανάγκης, υπό την προϋπόθεση συμμόρφωσης με τις γενικές αρχές της ουδετερότητας, της αναλογικότητας και της ίσης μεταχείρισης.

Παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις κοινωνικών εταίρων, καταναλωτικών οργανώσεων και ανεξάρτητων φορέων, η Ελλάδα δεν ενσωμάτωσε την Οδηγία στο Εθνικό δίκαιο. 

Η Οδηγία (ΕΕ) 2022/542 ορίζει στο Άρθρο 3 ότι τα κράτη-μέλη οφείλουν να την ενσωματώσουν στο εθνικό τους δίκαιο έως τις 31 Δεκεμβρίου 2024 και να εφαρμόσουν τις σχετικές διατάξεις από την 1η Ιανουαρίου 2025.

 Ωστόσο, αν δεν έχουν ληφθεί τα απαραίτητα προπαρασκευαστικά μέτρα ή εάν δηλώνει πρόθεση μη εφαρμογής, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δικαιούται να ασκήσει πίεση ή να εκκινήσει έγκαιρα προδικαστική διαδικασία, καθώς η μη ετοιμότητα θεωρείται πρόδηλη παράλειψη εφαρμογής.

Το γεγονός αυτό αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα όταν πολλά κράτη-μέλη εφάρμοσαν ήδη στην πράξη τις δυνατότητες της Οδηγίας, αξιοποιώντας την αυξημένη ευελιξία στο καθεστώς ΦΠΑ για να ανακουφίσουν τους πολίτες από τις πληθωριστικές πιέσεις.

Αυτή η απροθυμία συμμόρφωσης ερμηνεύεται όχι ως τεχνική καθυστέρηση, αλλά ως πολιτική απόφαση διατήρησης υψηλών συντελεστών, ειδικά σε τρόφιμα και ενέργεια. Η ελληνική περίπτωση έρχεται έτσι σε σύγκρουση με το ευρωπαϊκό πνεύμα της Οδηγίας, και αναδεικνύει δομική αντίσταση στη χρήση ενός εργαλείου αναδιανομής και κοινωνικής δικαιοσύνης.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη επισημάνει  την πιθανότητα προειδοποίησης για ανεπαρκή προετοιμασία.

Έτσι τον Ιούλιο του 2025, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έστειλε στην Ελλάδα (μαζί με τέσσερα ακόμα κράτη‑μέλη: Βέλγιο, Βουλγαρία, Ισπανία, Ρουμανία) αιτιολογημένη γνώμη (reasoned opinion), επειδή δεν ενσωμάτωσε την Οδηγία (ΕΕ) 2022/542 στο εθνικό δίκαιο, παρά τη λήξη της προθεσμίας στις 31 Δεκεμβρίου 2024. Η Κομισιόν έδωσε προθεσμία δύο μηνών για να συμμορφωθεί. Αν η χώρα αποτύχει να ανταποκριθεί ικανοποιητικά, θα κινηθεί διαδικασία παράβασης κατά της Ελλάδας ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Λουξεμβούργο, βάσει του άρθρου 258 της ΣΛΕΕ και ενδέχεται να ζητηθεί επιβολή κυρώσεων .

Παράλληλα, η Επιτροπή απηύθυνε αιτιολογημένη γνώμη και για τη μη ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2020/285, που αφορά ειδικό καθεστώς ΦΠΑ για μικρές επιχειρήσεις, δηλαδή επιτρέπει στις μικρές επιχειρήσεις να πωλούν αγαθά και υπηρεσίες χωρίς να χρεώνουν ΦΠΑ και ελαφρύνει τις υποχρεώσεις συμμόρφωσής τους στον τομέα του ΦΠΑ, θέτοντας την ίδια προθεσμία και στην Ελλάδα .

Αυτή η ολιγωρία δεν αποτελεί τεχνική παράλειψη, αλλά σαφή πολιτική επιλογή, η οποία προκρίνει τη διατήρηση των εσόδων από τον ΦΠΑ έναντι της ανακούφισης των καταναλωτών.

Μια τέτοια εξέλιξη δεν έχει μόνο νομικό κόστος, αλλά και πολιτική βαρύτητα, καθώς ενδέχεται να εκθέσει τη χώρα ως αντιπαραγωγικό εταίρο στην ενιαία αγορά και να επιβαρύνει τη φήμη της σε μια περίοδο που το δημοσιονομικό προφίλ της Ελλάδας προσπαθεί να αναβαθμιστεί ειδικά τώρα, λόγω και της δικογραφίας της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας για το θέμα των παράνομων αγροτικών επιδοτήσεων. 

Άλλες χώρες της ΕΕ που έσπευσαν να αξιοποιήσουν τη νέα ευελιξία είναι:

Ισπανία: Εφάρμοσε μηδενικό ΦΠΑ σε βασικά τρόφιμα (ψωμί, γάλα, φρούτα, αλεύρι) και μείωσε τον ΦΠΑ στο ελαιόλαδο και τα ζυμαρικά. 

Πολωνία: Κατήργησε προσωρινά τον ΦΠΑ σε βασικά είδη διατροφής και μείωσε τον ΦΠΑ στα καύσιμα και στα λιπάσματα. 

Ιρλανδία: Μείωσε τον ΦΠΑ σε ενεργειακά προϊόντα και εξοπλισμό ενεργειακής αποδοτικότητας. 

Γαλλία: Εφάρμοσε στοχευμένες παρεμβάσεις μέσω ελαφρύνσεων και ελέγχου τιμών σε συνεργασία με την εφοδιαστική αλυσίδα, αξιοποιώντας τις δυνατότητες της Οδηγίας. 

Τα μέτρα αυτά επέφεραν συγκράτηση πληθωρισμού, βελτίωση της αγοραστικής δύναμης και μερική αποσυμπίεση της κοινωνικής δυσαρέσκειας. Η Ελλάδα, αντιθέτως, συνέχισε να εμφανίζει έναν από τους υψηλότερους δείκτες πληθωρισμού στα τρόφιμα στην ΕΕ, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat.

Η μη εφαρμογή της Οδηγίας 2022/542 ενισχύει την υπόθεση ότι η ακρίβεια στην Ελλάδα δεν είναι απλώς προϊόν διεθνών πιέσεων, αλλά και αποτέλεσμα εσωτερικής κυβερνητικής αδράνειας ή σκοπιμότητας. Η επιμονή σε υψηλούς έμμεσους φόρους —μεταξύ των οποίων ο ΦΠΑ— αποτελεί έναν μηχανισμό άντλησης εσόδων που λειτουργεί αντιστρόφως προοδευτικά, επιβαρύνοντας δυσανάλογα τα χαμηλότερα στρώματα.

Σε μια Ευρώπη που επιδιώκει πιο δίκαιη κατανομή του φορολογικού βάρους και προστασία της αγοραστικής δύναμης, η στάση της ελληνικής κυβέρνησης δείχνει θεσμική αδιαφορία και κοινωνική αναλγησία.

Η πραγματικότητα είναι σαφής: η ακρίβεια μπορεί να έχει εξωτερικές αιτίες, αλλά η έντασή της στην Ελλάδα είναι βαθιά πολιτική. Το ερώτημα δεν είναι αν μπορούσε να είχε περιοριστεί. Το ερώτημα είναι γιατί δεν υπήρξε πολιτική βούληση να περιοριστεί.

Καθώς πλησιάζει η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ) —μια κατεξοχήν πλατφόρμα εξαγγελιών με έντονο επικοινωνιακό φορτίο— υπάρχει βάσιμος φόβος ότι η κυβέρνηση θα επιχειρήσει να παρουσιάσει την ενδεχόμενη εφαρμογή της Οδηγίας 2022/542 ως δική της «κοινωνική πολιτική» πρωτοβουλία, αποσιωπώντας το γεγονός ότι η Οδηγία αποτελεί υποχρεωτικό ενωσιακό δίκαιο, όχι επιλογή ευχέρειας. 

Η δυνατότητα εφαρμογής μειωμένων και μηδενικών συντελεστών υπήρχε από το 2022, και πολλά κράτη την αξιοποίησαν ήδη. Η ελληνική κυβέρνηση καθυστέρησε σκόπιμα ή αμέλησε να την εφαρμόσει, ακόμη και σε περίοδο πρωτοφανούς ακρίβειας. 

Σε αυτό το πλαίσιο, τυχόν προβολή της εφαρμογής της Οδηγίας ως «μέτρου υπέρ των πολιτών» συνιστά θεσμική στρέβλωση και πολιτική υποκρισία. Η αποκατάσταση της αλήθειας είναι κρίσιμη, ώστε οι πολίτες να γνωρίζουν ότι πρόκειται για καθυστερημένη συμμόρφωση με μια ευρωπαϊκή υποχρέωση, όχι για παροχή χάριτος από την εκτελεστική εξουσία.